• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیات عصمت انبیاء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیات دالّ بر مصونیت پیامبران از هر گونه لغزش و خطا را آیات عصمت انبیا گویند.


لفظ " عصمت " باتمام مشتقاتش، سیزده بار در قرآن آمده است و این لفظ از نظر " ریشه شناسى " یک معنا بیش ندارد و آن " نگاه داری و بازداری " است و در قرآن نیز، به همین معنا به کار رفته است.
در اصطلاح یک حالت راسخ نفسانی و یک نیروی باطنی است که معصوم را از ارتکاب گناه به صورت مطلق، و حتى از اندیشه درباره گناه باز مى دارد.
البته مقام عصمت تنها به معناى " مصونیت از ارتکاب معصیت و گناه " نیست، بلکه شاخه مهم دیگرى دارد که آن " مصونیت از هرگونه خطا و لغزش و انحراف و گمراهی " است .

لفظ "عصمت" با تمام مشتقاتش سیزده بار در قرآن آمده است. این لفظ از نظر ریشه شناسی بیش از یک معنا ندارد و آن "نگاهداری و بازداری" بوده و در قرآن نیز به همین معنا به کار رفته است. و در اصطلاح، یک حالت راسخ نفسانی و یک نیروی باطنی است که معصوم را از ارتکاب گناه به صورت مطلق و حتی از اندیشه درباره گناه بازمی دارد.

البته مقام عصمت تنها به معنای مصونیت از ارتکاب گناه نیست؛ بلکه شاخه مهم دیگر آن مصونیت از هرگونه خطا و لغزش و انحراف و گمراهی است.
این دو شاخه اصلی عصمت نیز هر کدام شاخه‌های مختلفی دارد؛ مانند:
۱. عصمت از گناهان کبیره و صغیره پیش از نبوت و پس از آن؛
۲. مصونیت از خیانت در ابلاغ وحی و رسالت؛
۳. مصونیت از خطا در اعمال دنیوی و شخصی.
امام‌ خمینی برای عصمت به اعتبار متعلق آن شاخه‌هایی را بیان کرده‌ است از جمله:
۱- عصمت از خطا در اصل ادعای نبوت: یکی از مهم‌ترین حوزه‌های عصمت پیامبران (علیهم‌السّلام) عصمت آنان از خطا و خیانت در اصل ادعای نبوت است، زیرا با اصل نبوت آنها در ارتباط است.
۲- عصمت پیامبر از خطا و اشتباه در ابلاغ وحی: همان دلیلی که ضرورت نبوت و عصمت پیامبر را ثابت می‌کند، این نوع عصمت را نیز ثابت می‌کند.
۳- عصمت از اشتباه و نسیان در انجام تکالیف: این بحث به «سهو النبی» معروف است که بیشتر متکلمان شیعه سهو پیامبران و امامان را جایز نمی‌دانند امام‌ خمینی بر عصمت و پاکی امامان معصوم از هرگونه لغزش و سهو تاکید دارد.
[۱] خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۴، ص۵۰۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
[۲] خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۰۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    

۴- عصمت از گناه: امام‌ خمینی عصمت پیامبران را فراگیر دانسته و آنان را از ارتکاب هرگونه گناه بزرگ و کوچک به‌دور می‌داند
[۳] خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۵۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۴] خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۴، ص۵۰۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
و کلام برخی از اصحاب امامیه درباره سهو پیامبر را نمی‌پذیرد و روایاتی را که دال بر سهواند، از حیث سند متن مردود می‌شمارد.
[۵] خمینی، روح‌الله، الخلل فی الصلاة، ص۲۰۴-۲۰۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    

امام‌ خمینی عصمت را از ویژگی‌های مهم امامان معصوم می‌داند و آن را ادامه عصمت مطلقه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌شمارد
[۶] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۵۹-۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۷] خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۵۵۱-۵۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
ازاین‌رو امامان معصوم حجت خدا بر روی زمین هستند که در سیره، رفتار و گفتار در تمام شئون زندگی بشر بر بندگان حجت می‌باشند.
[۸] خمینی، روح‌الله، کتاب البیع، ج۲، ص۶۳۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
ایشان مبدا عصمت پیامبران (علیهم‌السّلام) را اتصال آنان به حقیقت مطلق الهی و مشاهده حضوری حق می‌داند؛ زیرا انبیا و اولیای الهی (علیهم‌السّلام) همواره خود را در محضر خدای تعالی که به همه امور احاطه دارد می‌بیند. اگر انسان یقین کند که تمام عوالم ظاهر و باطن در محضر ربوبی است و ایمان بیاورد که حق‌تعالی در همه‌جا حاضروناظر است و تمام اعمال و گفتار او را ماموران الهی ثبت می‌کنند و عذاب جهنم در پی آن است، امکان ندارد مرتکب گناه شود.
[۹] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


آیات متعددى از قرآن کریم دلالت بر عصمت دارد که آن را " آیات عصمت انبیا " مى نامند.

آیات عصمت انبیا عبارت اند از آیات : ۱۲۴ و ۲۱۳ سوره بقره؛ ۷ سوره حشر؛ ۶۵ و ۸۰ سوره نساء؛ ۲۱ و ۳۳ و ۶۴ سوره احزاب؛ ۹ سوره انعام، ۳ و ۴ سوره نجم، ۱ و ۲ سوره فتح و ...

اما آیاتى که متضمن لغزش برخى از انبیا است، از سوى مفسران به "ترک اولی " تفسیر و تأویل شده است.
[۱۰] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۲، ص۱۳۳-۱۳۹.    
[۱۱] سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۵، ص۴-۶۶.
[۱۲] سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۱۰، ص۱۴۹-۱۸۷.
[۱۳] قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۸.
[۱۴] مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن , روش تازه اى درتفسیر موضوعى قرآن، ج۷، ص۷۵-۱۷۳.
[۱۵] معرفت، محمد هادی، التمهید فى علوم القرآن، ج۳، ص۴۱۸-۴۶۰.


آیات: ۱۲۴ و ۲۱۳ سوره بقره ،
[۱۶] بقره/سوره۲، آیه۱۲۴.    
[۱۷] بقره/سوره۲، آیه۲۱۳.    
۷ سوره حشر ،
[۱۸] حشر/سوره۵۹، آیه۷.    
۶۵ و ۸۰ سوره نساء ،
[۱۹] نساء/سوره۴، آیه۶۵.    
[۲۰] نساء/سوره۴، آیه۸۰.    
۲۱ و ۳۳ و ۶۴ سوره احزاب ،
[۲۱] احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
[۲۲] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
[۲۳] احزاب/سوره۳۳، آیه۶۴.    
۹ سوره انعام ،
[۲۴] انعام/سوره۶، آیه۹.    
۳ و ۴ سوره نجم ،
[۲۵] نجم/سوره۵۳، آیه۳ ۴.    
۱ و ۲ سوره فتح
[۲۶] فتح/سوره۴۸، آیه۱ ۲.    
و… به دلیل این که بر عصمت انبیا دلالت دارند، "آیات عصمت" نامیده می‌شوند.
اما در برخی آیات به لغزش برخی از انبیا اشاره شده است که مفسران آن‌ها را به "ترک اولی" تفسیر و تاویل کرده‌اند.
[۲۷] سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۵، ص۴-۶۶.
[۲۸] سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۱۰، ص۱۴۹-۱۸۷.
[۲۹] قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۸.    
[۳۰] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۳-۱۳۹.    
[۳۱] مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، روش تازه‌ای درتفسیر موضوعی قرآن، ج۷، ص۷۵-۱۷۳.
[۳۲] معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۴۱۹.    


۱. ↑ خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۴، ص۵۰۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
۲. ↑ خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۳، ص۳۰۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۳. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۵۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۴. ↑ خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۴، ص۵۰۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
۵. ↑ خمینی، روح‌الله، الخلل فی الصلاة، ص۲۰۴-۲۰۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۵۹-۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۷. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۵۵۱-۵۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، کتاب البیع، ج۲، ص۶۳۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۳۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۰. ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۲، ص۱۳۳-۱۳۹.    
۱۱. ↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۵، ص۴-۶۶.
۱۲. ↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۱۰، ص۱۴۹-۱۸۷.
۱۳. ↑ قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۸.
۱۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن , روش تازه اى درتفسیر موضوعى قرآن، ج۷، ص۷۵-۱۷۳.
۱۵. ↑ معرفت، محمد هادی، التمهید فى علوم القرآن، ج۳، ص۴۱۸-۴۶۰.
۱۶. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۲۴.    
۱۷. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۱۳.    
۱۸. ↑ حشر/سوره۵۹، آیه۷.    
۱۹. ↑ نساء/سوره۴، آیه۶۵.    
۲۰. ↑ نساء/سوره۴، آیه۸۰.    
۲۱. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
۲۲. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۲۳. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۶۴.    
۲۴. ↑ انعام/سوره۶، آیه۹.    
۲۵. ↑ نجم/سوره۵۳، آیه۳ ۴.    
۲۶. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۱ ۲.    
۲۷. ↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۵، ص۴-۶۶.
۲۸. ↑ سبحانی، جعفر، منشور جاوید قرآن، ج۱۰، ص۱۴۹-۱۸۷.
۲۹. ↑ قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۸.    
۳۰. ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۳-۱۳۹.    
۳۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، روش تازه‌ای درتفسیر موضوعی قرآن، ج۷، ص۷۵-۱۷۳.
۳۲. ↑ معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۴۱۹.    


• مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.    
• فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات عصمت انبیاء».    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : اسامی آیات و سور | دیدگاه های کلامی امام خمینی | عصمت | قرآن شناسی
جعبه ابزار