آغاز و انجام (خواجه نصیر طوسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
آغاز و انجام»، عنوان شماری از رسالهها
و کتابهای کلامی
و عرفانی
و علمی به
زبان فارسی ، نوشته تنی چند از دانشوران ایرانی، بیشتر شیعی، میباشد.
یکی از این دانشوران که ذیل این عنوان اثری پدید آورده،
خواجه نصیر الدین طوسی است.
اثر او رساله مختصر
و فشردهای در باب
مبدا و معاد است که در آن
اصول عقاید اسلامی را به روش عرفانی- فلسفی، تاویل کرده است
و در طرح
و بیان عقاید خویش، تا حدی به فلسفه اسماعیلی
و روش باطنی نظر دارد. او، این رساله را به درخواست دوستی عزیز که جویای دانستن احوال
آخرت بوده، تالیف کرده
و خود، آن را «تذکرة» نامیده است.
این کتاب، دارای ۲۰ فصل است
و در پایان آن، تعلیقات
آیة الله حسن زاده آملی ، مشتمل بر یک مقدمه، مدخل، پیش گفتار
و توضیحاتی که مربوط به هر کدام از فصلهای بیست گانه کتاب است، ذکر شده است.
آغاز و انجام،
فهرست مطالب مطرح شده در کتاب، عبارت است از: صفت آخرت
و ذکر سالکانش
و اسباب اعراض مردمان در
جهان از آن
و آفات آن اعراض؛ اشاره به مبدا
و معاد
و آمدن از
فطرت اولی
و رسیدن به آن جا
و ذکر
شب قدر و روز قیامت ؛ اشاره به هر دو جهان
و ذکر مراتب مردم در این جهان
و آن جهان؛ اشاره به مکان
و زمان آخرت؛ اشاره به
حشر خلایق؛ ذکر احوال اصناف
خلق در آن جهان
و ذکر
بهشت و دوزخ ؛ اشاره به
صراط ؛ اشاره به صحایف اعمال
و کرام الکاتبین و نزول
ملائکه و شیاطین به نیکان
و بدان؛ اشاره به
ثواب و به
حساب و طبقات اهل حساب؛ اشاره به وزن اعمال
و ذکر
میزان ؛ درنوردیدن آسمانها؛ دمیدن در صور
و تبدیل
زمین و آسمان ؛ احوال روز رستاخیز
و وقوف خلق به عرصات؛ درهای بهشت
و دوزخ؛ زبانیه
دوزخ ؛ جویهای بهشت؛ خازن بهشت
و دوزخ؛ درختهای زقوم
و طوبی ؛
حور العین ؛
ثواب و عقاب و عدل .
تفصیل پارهای از مطالب فوق: راه آخرت، آشکار است
و پیمودنش آسان، چون مردم از همان جا آمدهاند، بنا بر این، آنچه دیدنی یا شنیدنی است، یک بار دیده
و شنیدهاند، ولی فراموش کردهاند...
سبب روی گردانی مردم از آخرت، سه چیز است: ۱. شوائب طبیعت، مانند
شهوت و غضب و توابع آن از قبیل حب جاه
و مال
و غیر آن؛ ۲. وساوس
عادت ، مانند تسویلات
نفس اماره و... ؛ ۳. نوامیس امثله، مانند
تقلید جاهلان عالم نما
و...
ثواب از فضل خداست
و عقاب از عدل او، بدین سبب، «من جاء
بالحسنة فله خیر منها
و من جاء بالسیئة فلا یجزی الذین عملوا السیئات الا ما کانوا یعملون»
«هر کس کار نیکو کند، پاداشش به از آن است
و هر کس کار بد کند، بدکاران را جز آنچه میکردند، کیفر ندهند.» ...
گفتاری از علامه
حسن زاده آملی (در بخش تعلیقات رساله حاضر): «
آغاز و انجام»، یکی از مآخذ
و مصادر علمی
حکمت متعالیه ملا صدراست
و در چندین فصل موقف هفتم
الهیات اسفار و نیز در اکثر فصول باب یازدهم نفس اسفار، نظر به مطالب این رساله دارد... کیف کان، در این رساله، در واقع سخن از شرح حال
انسان ، در هر عالم است جز آن که در فصل دوم
و هفدهم
و برخی از مواضع دیگر در اثنای سخن، به اختصار
و ایجاز از
آغاز؛ یعنی مبدا تعالی
و آمدن انسان از
فطرت اولی اشارتی رفته است، نه بدان نحو که مثلا در مبدا
و معاد شیخ رئیس
و مولی صدرا از مبدا بحث میشود، لذا سزاوار است که این رساله را یکی از رسائل در معرفت نفس؛ یعنی روان شناسی بشناسیم
و بدانیم.
این کتاب، دارای نسخ خطی فراوانی است که در کتاب خانه موزه بریتانیا
و نیز کتاب خانههای ایران (
تهران ،
مشهد ،
همدان ،
قم )
و پاکستان
و مصر نگه داری میگردد.
نسخهای از آن در
دانشگاه تهران، به شماره ۲۴۰۱، موجود است.
نسخه حاضر در برنامه، با مقدمه
و شرح
و تعلیقات آیة الله
حسن حسن زاده آملی در قطع رقعی با جلد شومیز در ۲۳۲ صفحه برای بار چهارم در
سال ۱۳۷۴ ش، توسط «سازمان چاپ
و انتشارات وزارت فرهنگ
و ارشاد اسلامی»
ایران ، منتشر شده است.
نرم افزار مجموعه آثار علامه
حسن
زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.