گزیده کافی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
گزیده کافی از محمد باقر
بهبودی؛ آن دسته از
روایات کافی را که صحیح تشخیص داده برگزیده و با نام الصحیح من الکافی، و یا زبدة الکافی در
سال ۱۳۶۳ ش به چاپ رسانده است. وی این گزیده و یا صحیح را ترجمه نیز نموده و با نام گزیده کافی، در شش جلد عرضه کرده است. وی چنان که خود تصریح می‌کند،
احادیث معتبر
کتب اربعه را با توجه به شرایط اعتبار، در متن و سند و به تشخیص خویش مشخص نموده است.
این گزیده، شامل همه بخش کافی، از اصول و فروع و روضه است. مؤلف ابتدا احادیث برگزیده را با سلسله سند آورده و ذیل هر صفحه عربی، به
ترجمه آنها مبادرت ورزیده است. عنوان کتاب و ابواب کافی به عربی همان است که در اصل کتاب آمده ولی در فارسی بر اساس
سلیقه مترجم، تغییر یافته و وی بر اساس مفاد احادیث، آنها را عنوان گذاری کرده است. مترجم کوشیده تا ترجمه‌ای روان و قابل فهم ارائه کند و ازاین رو، خود را چندان در بند واژه‌ها نگه نداشته و گاه از تعابیری بر ساخته هم سود جسته که چندان رایج نیستند و خود این، گاه باعث نقض غرض شده است.
کتاب با مقدمه‌ای از مولف درباره ی شیوه ی گزینش احادیث و بررسی سند آنها و سیر علمی برخورد با سلسله اسناد احادیث، آغاز گردیده، بعد از آن گزیده کافی در شش جلد آغاز می‌گردد که جلد اول آن درباره ی اصول دین از احادیث کافی است. در جلد دوم از
طهارت و
احکام بانوان و اموات و
نماز ، احادیثی را از کافی آورده، وارد مباحث فق شده است. این بخش از احادیث کافی را که برای اولین بار ترجمه و در دسترس علاقمندان قرار داده گه گاه شرح کوتا به آن ملحق کرده تا علاقمندان
فقه جعفری و نوآموزان علوم دینی را مفید افتد، همچنین باید متذکر شد که طرح و ترجمه این مسائل، کاملا جنبه آموزشی و تعلیم دارد، و
انسان را از
تقلید آیات و مراجع بی نیاز نخواهد کرد.
و در جلد سوم احادیث
زکاة و
روزه و
حج و عمره را مورد شرح و ترجمه قرار داده است. در جلد چهارم ادامه مبحث حج و بحث معیشت است، جلد پنجم مربوط به زیب و زینت و گلها می‌باشد.
مرحوم
کلینی چنین اندیشید که با دقت و هوشیاری کامل و به کار گرفتن تجربیات فنی و علمی، آنچه را صحیح و معتبر می‌شناسد در یک مجموعه علمی و فرهنگی گرد آورد و در اختیار عموم بگذارد، و آنچه را صحیح و معتبر نمی‌شناسد و یا تکرار مکررات می‌بیند به عنوان زوائد از دسترس مردم دور نگهدارد. لذا کمر همت بست و ظرف ۲۰ سال کوشش و تلاش مداوم از لابلای هزاران نسخه و صدها هزار حدیث مسند و نامسند، ۱۶ هزار حدیث آن را انتخاب کرد و مجموعه خود را به نام کافی به عالم
تشیع تقدیم نمود، بدین امید که جوابگوی مسائل اعتقادی باشد و بیانگر همه
احکام شرعی گردد.
از این رو باید گفت: شیخ کلینی تنها پنج درصد احادیث را در کتاب کافی گرد آورده و نود و پنج درصد آن را زائد و مکرر یا جعلی و نامعتبر تشخیص داده است.
از بیانات شیخ کلینی- رضوان الله علیه- این طور مستفاد می‌شود که ایشان در شناخت حدیث معتبر و سالم تنها معیار «رضا و تسلیم» را به کار بسته است و از این رو بود که کتاب کافی از هر جهت مورد قبول و پذیرش قرار نگرفت، و دانشمندان را از مراجعه به سایر مآخذ و جوامع بی نیاز نکرد، چنان که پس از تالیف این کتاب باز هم فقها با اعمال ضوابط علمی و فنی به بحث و تحقیق در
احادیث کتاب کافی پرداختند.
آقای
بهبودی بعد از سی سال مطالعه مداوم و بعد از تجربیات فراوان در شناخت علل حدیث، به انتخاب احادیث معتبر شیعه پرداخت و با پیروی از سیره پیشینیان، یعنی با توجه به شرائط اعتبار، در متن و
سند ، احادیث معتبر کتب اربعه را به تشخیص خویش مشخص نمود. اما احادیث هر کتابی را جداگانه تنظیم نمود، تا نام کتب اربعه برجا بماند و حق مؤلفان آن ضایع نگردد، البته با این ویژگی که عناوین کتب اربعه و شماره احادیث، به همان صورت اصلی منعکس شود، تا باز بینی و وارسی آن بر پژوهندگان و ناقدان آسان گردد.
در صحیح کافی، نخست با مراجعه به کتب رجال، راویان ضعیف و بد نام را مشخص نموده و
روایات آنها را جدا کرده است، سپس با مقایسه متون روایات صحیح السند با مضامین
قرآن و سنت
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و امامان مذهب، احادیث تقیه آمیز و معارض با قرآن را مورد شناسایی قرار داده و کنار گذاشته است. مؤلف صحیح الکافی پس از جدا کردن این گونه روایات از روایات صحیح الاسناد نهایتا ۴۴۲۸ روایت را به عنوان صحاح قطعی کافی عرضه کرده است و به این ترتیب چنان که گذشت ایشان در استخراج «صحاح» انتخابی خود به سیره متقدمان و متاخران هر دو نظر داشته است.
چنان که در متن احادیث مشاهده می‌شود و تاریخ
اسلام و تشیع گوا می‌دهد، امامان شیعه، همواره با نام و کنایه شهرت داشته‌اند. به منظور حفظ اصالت ترجمه و رعایت تاریخ و هم برای شناخت سایر فرق و مذاهب که می‌خواهند از راه ترجمه با حدیث
اهل بیت آشنائی پیدا کنند، در ترجمه احادیث، همان عناوین تاریخی و مشهور صدر اول را برای امامان شیعه حفظ کرده است.
البته انتقادات بسیاری به ایشان گرفته شده است، مبنی بر این که این گونه احادیث، با این که ضعیف‌اند، اما خالی از فایده نیستند و ممکن است طبق تعریف
قدما از صحیح، احادیث صحیحی بوده‌اند که قراین آنها از بین رفته است و ذکر نکردن آنها، اشتباه محض است.
علامه عسگری می‌گوید: باید توجه داشت که کار استاد
بهبودی گر چه از سیره علمی و فنی دقیقی پیروی می‌کند اما در عین حال از سوی بعضی از علمای شیعه با مخالفت‌هایی نیز روبه رو شده است. از جمله به عقیده یکی از منتقدان، علت اصلی مخالفت با روش و معیار آقای
بهبودی به خاطر تکیه ویژه‌ای است که استاد نامبرده در شناخت راویان، بر کتاب رجال ابن الغضائری کرده و چون این کتاب خود از مصادر جعلی در زمینه رجال است، لذا صحیح
الکافی از نظر مبنای تحقیقاتی از قوت لازم برخوردار نبوده و به این دلیل در جوامع علمی با استقبال چندانی رو به رو نشده است، اما به نظر می‌رسد این
اعتراض خود از جهاتی قابل
نقد و بررسی است.
نخست آن که تکیه آقای
بهبودی در شناخت راویان ضعیف و جاعلان حدیث بر کتب اربعه رجالیه- خاصه رجال نجاشی- بوده و این استاد به ندرت بر نظرات ابن الغضائری استدلال می‌کند. دیگر آن که آنچه از آراء ابن الغضائری مورد استدلال قرار گرفته، منقولاتی است که توسط رجالیون متاخر یا معاصر نظیر نجاشی،
سید بن طاوس ،
علامه حلی و حتی
آیت‌الله خویی نقل شده و در واقع به اعتبار نقل و استفاده این بزرگان است که آراء ابن الغضائری ارزش استناد پیدا کرده است.
اعتراض دیگری که به استاد
بهبودی شده است مربوط به شیوه حذفی ایشان در مورد روایات ضعیف یا مجعول است. چنان که معروف است ایشان بر خلاف سیره
علامه مجلسی در
مرآة العقول ، تنها به انتشار احادیث صحیح مبادرت کرده‌اند. به عقیده بعضی منتقدان در صورتی که استاد
بهبودی به عوض حذف روایات ضعیف به علت ضعف آن در حاشیه و پاورقی آن روایات، اشاره می‌نمود، کار وی اعتبار و جلوه دیگری پیدا می‌کرد، اما در این مورد مؤلف صحیح الکافی معتقد است که اولا: شیوه وی در انتخاب بخشی از روایات کافی به عنوان صحیح الکافی قبلا از سوی صاحب
منتقی الجمان مورد عمل قرار گرفته و از این جهت این موضوع بدون سابقه نمی‌باشد. ثانیا: با انتخاب بخشی از روایات کافی تحت عنوان «صحاح» یا گزیده کافی صدمه‌ای به موقعیت جامع کلینی وارد نمی‌شود، زیرا کتب اربعه به عنوان کتبی که در طول قرن‌ها تواتر خود را حفظ نموده و مورد رجوع و اعتماد محققان بوده است، بی شک در آینده نیز مرجعیت خود را حفظ خواهد نمود.
اما نباید از نظر دور داشت که مطمئنا در کتاب صحیح الکافی مصادیق فراوانی از روایات معصومین حذف شده است که از نظر متقدمان صحیح و طبق معیار متاخران ضعیف قلمداد می‌شود. احادیثی که بعضا فق شیعه نیز در طول
تاریخ فقه بر مبنای آن
فتوی داده‌اند لذا چنان که یکی از محققان تذکر داده است: «اگر بخواهیم (در مقام
استنباط و صدور فتوی) صرفا احادیث صحاح و حسان را اختیار بکنیم باید قسمتی از فقهمان را بدون مدرک بدانیم».
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
