• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کعب بن اشرف

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کَعْب‌ بن اَشرف، از بزرگان و ثروتمندان یهود و ازمخالفان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در مدینه بود.



پدرش از اعراب بنی‌نَبهان، تیره‌ای از قبیله طَییء، و مادرش عَقیله، دختر ابو حُقَیق (از بزرگان بنی‌ نضیر) بود
[۱] السیرة النبویة، ج۲، ص۳۵۹.    
[۲] تاریخ طبری، ج۲، ص۱۷۸.    
[۳] السیرة الحلبیة ج۳، ص۲۲۳.
و از کعب با نسبت طائی یاد شده است.
[۴] انساب الاشراف، ج۱، ص۳۳۱.



هنگامی که پدرش درگذشت، مادرش وی را نزد برادران خود برد. کعب در میان بنی نضیر پرورش یافت و آیین یهود را برگرفت. به این دلیل، گاه وی را از این قبیله شمرده‌اند.
[۵] الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.

به روایتی دیگر، پدر کعب به خاطر خونی که در روزگار جاهلیت از قبیله خویش ریخته بود به یثرب رفت و با بنی نضیر پیمان بست.
[۶] السیرة الحلبیة، ج۳، ص۲۲۳.



کعب‌ بن اشرف شاعری سخنور و به فَحْل فَصیح ملقب بود.
[۷] الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.
[۸] السیرة الحلبیة، ج۳، ص۲۲۳.

در پاره‌ای اشعار، وی را سید الاحبار نامیده‌اند.
[۹] السیرة النبویة، ج۳، ص۶۸۹.    



او بسیار ثروتمند و از این لحاظ سرآمد یهودیان حجاز بود و به همکیشان خود کمک مالی می‌کرد.
[۱۰] السیرة الحلبیة، ج۳، ص۲۲۳.



به روایتی، لفظ طاغوت در آیه ۶۰ سوره نساء
[۱۱] نساء/سوره۴، آیه۶۰.    
به کعب‌ بن اشرف اشاره دارد.
[۱۲] انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۲.



پس از پیروزی مسلمانان در غزوه بدر در سال دوم، کعب به قصد برانگیختن قریش بر ضد مسلمانان به مکه رفت و در رثای کشتگان قریش شعر گفت. برخی از مسلمانان اشعار او را با اشعار دیگری پاسخ گفتند، از جمله حَسّان‌بن ثابت به دستور پیامبر، مکیانی را که به وی پناه داده بودند، هجو گفت.
[۱۳] انساب الاشراف، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۷.
[۱۴] السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۵.    
[۱۵] انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵۱.



کعب و چهل یهودی که وی را در این سفر همراهی کرده بودند، با چهل تن از مردان قریش در مکه بر ضد پیامبر هم‌پیمان شده بودند،
[۱۶] تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، ج۱، ص۴۶۰.
چون اشعار هجویه حسان درباره مکیان به اطلاع آنان رسید، کعب را از نزد خود راندند.
[۱۷] انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵۱.



کعب در بازگشت به مدینه نیز، اشعار توهین‌آمیزی در وصف زنان مسلمان سرود. او پیامبر اکرم و یارانش را نیز هجو می‌کرد و با سخنان خود به آنان آزار می‌رساند و دیگران را علیه آنان تحریک می‌کرد.
[۱۸] السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۶.    
[۱۹] طبقات الکبری، ج۲، ص۳۲.    
[۲۰] البدایة و النهایة، ج۲، جزء۴، ص۷.



به نظر می‌رسد کعب‌ بن اشرف، علاوه بر فعالیتهای تبلیغاتی بر ضد مسلمانان،
[۲۱] وات، ص۱۲۸ـ۱۲۹.
مخالف فعالیتهای اقتصادی و تجاری آنان نیز بوده است. به هنگام برپایی بازار مسلمانان در محله بقیع‌الزُبیر مدینه، کعب طناب‌های بازار مسلمانان را برید. ازاین‌رو، به دستور پیامبر، مکان بازار را به جایی نزدیک مسجد النبی منتقل کردند.
[۲۲] وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج۲، ص۷۴۷ـ۷۴۸.



چون کعب از آزار پیامبر و یارانش دست‌بردار نبود
[۲۳] الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.
پیامبر از مسلمانان خواست تا به شر و آزار وی پایان دهند. محمد بن مَسلَمه برای این کار اعلام آمادگی نمود و به دستور پیامبر، با سعد بن مُعاذ در این باره مشورت کرد. پس از آن، چند تن از اَوْس با وی همراه شدند که از آن جمله عبّاد بن بِشر، ابو نائله سِلکان ‌بن سَلامه برادر رضاعی کعب، حارث‌ بن اوس و ابو عَیس‌ بن جَبر بودند و پیامبر به آنان اجازه قتل کعب را داد.
[۲۴] انساب الاشراف، ج۱، ص۱۸۷.
[۲۵] طبقات الکبری، ج۲، ص۳۲.    


۱۰.۱ - کشته شدن کعب


کعب‌ بن اشرف در خارج از حصن خود، در حوالی شِعْب‌ العَجوز، در بیرون مدینه، به شکل غافلگیرانه‌ای کشته شد.
[۲۶] طبقات الکبری، ج۲، ص۳۲۳۳.    
[۲۷] اسماء المغتالین، ص۱۴۴ـ۱۴۶.
[۲۸] تاریخ طبری، ج۲، ۱۸۰.    
[۲۹] معجم البلدان، ج۳، ص۳۴۷.    


۱۰.۲ - حمل سر کعب


گفته شده است که سر وی اولین سری بود که در اسلام حمل شد.
[۳۰] وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج۵، ص۴۱۳.
[۳۱] انساب الاشراف، ج۱، ص۱۹۰.

مورخان از این رویداد با عنوان سَرِیه یاد کرده و تاریخ وقوع آن را چهاردهم ربیع ‌الاول در سال سوم هجری ذکر کرده‌اند.
[۳۲] المغازی، ج۱، ص۱۸۹.
[۳۳] انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵۱.
[۳۴] تاریخ طبری، ج۲، ص۱۸۱.    
[۳۵] تنبیه، ص۲۴۳.


۱۰.۳ - زمان قتل کعب


به نظر می‌رسد قتل کعب ‌بن اشرف مدت کوتاهی پیش از محاصره و اخراج بنی‌ نضیر از مدینه روی داده باشد. به نوشته حلبی
[۳۶] السیرة الحلبیة، ج۲، ص۳۵۹.
بنی نضیر هنگام نقض پیمان، عزادار کعب‌ بن اشرف بودند.

۱۰.۴ - خبر دادن قتل کعب به پیامبر


شرکت‌ کنندگان در سریه ذکر شده پس از انجام دادن مأموریت خود، در آخر شب نزد پیامبر رفتند و به آن حضرت مژده دادند. به روایتی نیز، آنان در کنار بقیع تکبیر گفتند و رسول خدا دریافت که آنان موفق شده‌اند. روز بعد، یهودیان از اینکه سرورشان کشته شده بود، هراسان نزد پیامبر رفتند. پیامبر کارهای ناپسند و اشعار و آزار کعب را به آنان یادآوری کرد و آنان را به قرار صلحی دعوت نمود.
کعب‌ بن مالک و حسان ‌بن ثابت اشعاری درباره کشته شدن کعب‌ بن اشرف سروده‌اند.
[۳۷] السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۹.    
[۳۸] طبقات الکبری، ج۲، ص۳۴.



حصن کعب ‌بن اشرف در ناحیه عوالی قرار داشت.
[۳۹] طبقات الکبری، ج۲، ص۳۳.    
[۴۰] الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.

برخی محققان معاصر از وجود ویرانه‌های این حصن در بلندیهای حَرّه (ریگستان) جنوبی بنی‌ نضیر، در حدود چهار کیلومتری جنوب‌ شرقی مسجد النبی، گزارش داده‌اند.
[۴۱] مدینه شناسی، ج۱، ص۲۴۶ـ۲۴۸.




• عبدالملک ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سّقا، ابراهیم بیاری و عبدالحفیظ شلبی، قاهره۱۹۳۶.
• ابن سعد، طبقات الکبری، بیروت.
• محمد ابن‌ حبیب بغدادی، کتاب اسماء المغتالین، ضمن نوادر المخطوطات، مجموعه ششم، چاپ عبدالسلام هارون، قاهره ۱۳۷۴/۱۹۵۴.
• ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، چاپ احسان عباس، ابراهیم سعافین و بکرعباس، بیروت ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م.
• ابوالفداء ابن‌ کثیر دمشقی، البدایة و النهایة، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
• احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷م.
• ابراهیم‌ بن احمد حلبی، السیرة الحلبیة، چاپ عبدالله محمد خلیلی، بیروت ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
• حسین‌ بن محمد دیاربکری، تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، بیروت دارصادر.
• عبدالرحمن سهیلی، الروض الانف، چاپ عبدالرحمن وکی، قاهره ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
• نورالدین علی سمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ۱۳۷۴ق/۱۹۹۵م.
• محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، (بیروت).
• مسعودی، تنبیه.
• محمد باقر نجفی، مدینه شناسی، کلن، ۱۳۶۳ش.
• محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونس، قاهره ۱۹۶۶م.
• یاقوت حموی، معجم البلدان.
• Muhammad Hamidullah، The Battlefields of the prophet Muhammad، Centre Culturel Islamique، Heyder Abad-deccan، ۱۴۰۳H/۱۹۸۳ A.C.
• william montgomery watt, Muhammad, prophet and statesmam, Oxford ۱۹۷۴.



 
۱. ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۳۵۹.    
۲. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۱۷۸.    
۳. ↑ السیرة الحلبیة ج۳، ص۲۲۳.
۴. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۳۱.
۵. ↑ الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.
۶. ↑ السیرة الحلبیة، ج۳، ص۲۲۳.
۷. ↑ الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.
۸. ↑ السیرة الحلبیة، ج۳، ص۲۲۳.
۹. ↑ السیرة النبویة، ج۳، ص۶۸۹.    
۱۰. ↑ السیرة الحلبیة، ج۳، ص۲۲۳.
۱۱. ↑ نساء/سوره۴، آیه۶۰.    
۱۲. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۲.
۱۳. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۷.
۱۴. ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۵.    
۱۵. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵۱.
۱۶. ↑ تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، ج۱، ص۴۶۰.
۱۷. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵۱.
۱۸. ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۶.    
۱۹. ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۳۲.    
۲۰. ↑ البدایة و النهایة، ج۲، جزء۴، ص۷.
۲۱. ↑ وات، ص۱۲۸ـ۱۲۹.
۲۲. ↑ وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج۲، ص۷۴۷ـ۷۴۸.
۲۳. ↑ الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.
۲۴. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۸۷.
۲۵. ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۳۲.    
۲۶. ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۳۲۳۳.    
۲۷. ↑ اسماء المغتالین، ص۱۴۴ـ۱۴۶.
۲۸. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ۱۸۰.    
۲۹. ↑ معجم البلدان، ج۳، ص۳۴۷.    
۳۰. ↑ وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج۵، ص۴۱۳.
۳۱. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۹۰.
۳۲. ↑ المغازی، ج۱، ص۱۸۹.
۳۳. ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۵۱.
۳۴. ↑ تاریخ طبری، ج۲، ص۱۸۱.    
۳۵. ↑ تنبیه، ص۲۴۳.
۳۶. ↑ السیرة الحلبیة، ج۲، ص۳۵۹.
۳۷. ↑ السیرة النبویة، ج۲، ص۵۶۹.    
۳۸. ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۳۴.
۳۹. ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۳۳.    
۴۰. ↑ الاغانی، ج۲۲، ص۹۴.
۴۱. ↑ مدینه شناسی، ج۱، ص۲۴۶ـ۲۴۸.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله «کعب بن اشرف»، ص۵۴۶۷.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | دشمنان پیامبر
جعبه ابزار