کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب
کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام نوشته
محمد بن حسن فاضل هندی اصفهانی (م ۱۱۳۷ ق) به
زبان عربی و در موضوع
فقه استدلالی می باشد.
۱. کتاب
کشف اللثام از تالیفات فخر
فقهای شیعه ، علامۀ مجدد
آیت‌الله شیخ محمد اصفهانی معروف به فاضل هندی (قده)، از بهترین شروح
قواعد الاحکام می‌باشد. کتاب قواعد الاحکام تالیف
علامۀ حلی (م ۷۲۶ ق) بعد از
شرایع الاسلام تالیف
محقق حلی (م ۶۷۶ ق) مهم‌ترین کتاب فقهی
شیعیان می‌باشد.این کتاب در
حکومت صفویه به عنوان
قانون حکومتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در طول
تاریخ ، شروح معتبر و باارزشی همچون
جامع المقاصد ،
کنز الفوائد ،
ایضاح الفوائد ،
مفتاح الکرامة ،
کشف اللثام بر این کتاب زده شده است.
۲. کتاب
کشف اللثام یکی از مهم‌ترین منابع بزرگ فقهی است که در قرن‌های متمادی
حوزه‌های علمیه آن را به جوامع اسلامی ارائه کرده است.بسیاری از فقهاء و علمای امامیه در تحقیقات فقهی و مباحث استدلالی خود به این کتاب
اعتماد کرده‌اند زیرا این کتاب آراء و نظریات فقهی بزرگان از
فقها را به صورت مختصر در برداشته است.این کتاب در
زمان خود از کتاب‌هایی بوده که در تحول
فقه اجتهادی نقش مؤثری داشته و
صاحب جواهر و
صاحب ریاض المسائل به دلیل همین مرتبت والای علمی این کتاب، به آن توجه خاصی داشته و از منابع معتبر در نزد آنان بوده است.
کتاب شرح بر قواعد فاضل هندی دارای اسامی مختلفی است که عبارتند از: «
کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام»، «
کشف اللثام عن حدود قواعد الاحکام»، «
کشف الابهام عن قواعد الاحکام»
، «
کشف لثام الابهام و ظلام الاوهام عن خرائد قواعد الاحکام» ، «
کشف اللثام عن قواعد الاحکام».
قسمت‌های مختلف کتاب
کشف اللثام در زمان‌های متفاوتی پایان یافته که عبارتند از:کتاب
نکاح در
ربیع الثانی سال ۱۹۰۶ ق، کتاب فراق در
ذی القعده سال ۱۹۰۶ ق، کتاب
ایمان و
نذور و
کفارات در سال ۱۹۰۷ ق، کتاب
صید و
ذباحه در سال ۱۹۰۸ ق، کتاب
فرائض در اواخر سال ۱۹۰۸ ق، کتاب
قضاء در سال ۱۱۰۰ ق، کتاب
حدود و
دیات و جنایات در سال ۱۱۰۱ ق. کتاب
طهارت در سال ۱۱۰۵ ق، کتاب
حج در سال ۱۱۱۰ ق، کتاب
صلاة تا انتهای مطلب اول از فصل اول از مقصد چهارم در سال ۱۱۳۱ ق. در الذریعة تاریخ پایان یافتن کتاب
کشف اللثام را سال ۱۱۰۵ ق دانسته است.
که این تاریخ صحیح نباشد زیرا تاریخ اتمام کتاب
طهارت می‌باشد، و آنچه در الذریعة راجع به اجازۀ مؤلف به
شیخ احمد حلی ذکر شده که تاریخ اتمام کتاب را
سال ۱۱۳۱ ق اعلام نموده است صحیح می‌باشد.و عبارت صاحب الذریعة که: اقول لیس هذا تاریخ الجفاف و الفراغ بل تاریخ شهادته باستفادة تلمیذه الشیخ احمد الحلی، این عبارت صحیح نیست. اولین چاپ کتاب در سال ۱۲۷۱ ق بوده است.
.
کتاب موجود توسط مؤسسۀ نشر اسلامی تابع
جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم تحقیق و چاپ شده است. جلد اول و سوم و چهارم و پنجم در سال ۱۴۱۶ ق و جلد پنجم در سال ۱۴۱۷ ق و جلد دوم در سال ۱۴۱۸ ق چاپ شده است.
بر افراد کارشناس و خبره در تحقیق و معرفی منابع و مآخذ کتب فقهی پوشیده نیست که چه مشکلات و دشواری‌های اساسی در این راه وجود دارد. زیرا که در بسیاری از کتاب‌ها گاهی به
احادیث شریف و نظریات و آراء
فقها با یک حرف اشاره‌ای گذار شده یا گاهی مطلبی را نقل به مضمون کرده که این گونه مسائل خصوصا در منابع و مآخذ بزرگ که اسامی فقها و مصادر آن به
اختصار بیان شده است گاه منشا اشتراک در لفظ شده و مشکل را پیچیده تر می‌کند. به عنوان نمونه از کتاب
السرائر با رمز «ئر» و کتاب
التحریر با رمز «یر» و یا برای
شرایع الاسلام با «یع» و
جامع للشرایع با رمز «مع» و یا برای کتاب
الخلاف با رمز «ف» و کتاب
المهذب البارع با رمز «ب» تعبیر شده است که موجب اشتباه در یافتن ماخذ مورد نظر می‌شود.به سبب مشکلاتی که
ذکر شد ناشرین کتاب موجود با تشکیل گروه‌های مقابله، استخراج
آیات قرآن کریم و
احادیث شریفه و تنظیم فهرست مطالب کتاب سعی در برطرف کردن این مشکل و آماده کردن زمینه برای استفادۀ خوانندگان نموده است.
۱. مؤلف
کشف اللثام در ابتدا از شرح کتاب
نکاح آغاز نموده است زیرا که کتاب
جامع المقاصد تالیف
محقق کرکی (م ۹۴۰ ق) تا اواسط مبحث
نکاح قواعد را شرح زده است.در خطبۀ مقدمۀ کتاب این گونه آمده است: ابتدات بالنکاح و انتهیت الی آخر الکتاب لما لم یتفق لتلک الکتب شرح
یکشف عنها النقاب و یرفع عن معضلاتها الحجاب.
سپس مؤلف از کتاب
طهارت آغاز نموده و تا بحث اسباب اعادۀ
نماز را به پایان رسانیده است و متاسفانه سایر مباحث را به دلیل اشتغالات فقهی و پاسخ به
استفتائات نتوانسته است تمام کند و فقط کتاب
حج را شرح داده و تعلیقه زده‌اند.این کتاب بصورت
شرح مزجی است یعنی شرح و متن یکپارچه و هماهنگ با هم تدوین شده است. اگر چه مؤلف ابتدا از کتاب نکاح تا آخر قواعد الاحکام و سپس کتاب طهارت و حج و قسمتی از صلاة را شرح زده است اما کتاب موجود فقط شامل کتاب‌های طهارت و حج و صلاة می‌باشد و از کتاب
نکاح به بعد و همچنین سایر قسمت‌ها وجود ندارد.
۲. در جلد اول و دوم کتاب طهارت و در جلد سوم و چهارم کتاب صلاة و در جلد پنجم و ششم کتاب حج مطرح شده است.در جلد اول چهار مقصد از کتاب طهارت نگاشته شده که عبارتند از: مقدمات طهارت، انواع آب‌ها،
نجاسات و
وضوء .در جلد دوم مقاصد پنجم تا دهم از کتاب طهارت شامل غسل‌های
جنابت ،
حیض ،
استحاضه ،
غسل اموات و
تیمم بیان شده است.جلد سوم شامل مقصد اول (مقدمات
نماز )، مقصد دوم (افعال نماز) و چیزهایی که در نماز باید ترک شود، است. مبحث مقدمات نماز شامل مباحث تعداد
رکعات نماز ، اوقات نماز،
قبله ،
لباس نمازگزار ،
مکان نمازگزار ، و
اذان و
اقامه می‌باشد.جلد چهار شامل مقصد سوم (سایر نمازها) و مقصد چهارم (توابع نماز) است.در قسمت توابع نماز مباحث
سهو در نماز ،
نماز قضاء ،
نماز جماعت ،
نماز خوف ، و
نماز مسافر مطرح شده است.جلد پنجم شامل مقصد اول (مقدمات
حج )، و مقصد دوم (اعمال
حج تمتع ) است.در جلد ششم بقیۀ مطالب اعمال حج تمتع و مقصد سوم (توابع حج) آورده شده است. در
توابع حج، مباحث عمرۀ تمتع، حصر و صد از حج رفتن، و کفارات
صید مطرح شده است.
در کتاب
فوائد رضویة به نقل از شیخ عبد الحسین رحمه الله آمده است: کان للشیخ الفقیه صاحب الجواهر رحمة‌الله‌علیه اعتماد عجیب فیه و فی فقه مؤلفه و کان لا یکتب من الجواهر شیئا لو لم
یحضره کشف اللثام، حدثنی بذلک الشیخ الاستاذ الشیخ عبد الحسین رحمه الله قال و لو لم یکن الفاضل فی ایران ما ظننت ان الفقه صار الیه.
در کتاب
روضات الجنات آمده: و صنف فی اوائل دخوله فی العشر الثانی کتبا و رسائل و تعلیقات فی العلوم الادبیة و الاصولیة، و اضبطها الواقعة علی الطریق الاوسط هو کتابه الکبیر الفقهی الاستدلالی المسمی ب «
کشف اللثام عن قواعد الاحکام» فی شرح قواعد العلامة اعلی الله مقامه شرع فیه من النکاح و انهاه الی الختام، و اسقط منه کتاب الجهاد و ما بعده الی ان یبلغ کتاب النکاح.
در کتاب
ریحانة الادب چنین آمده:
کشف اللثام عن قواعد الاحکام که شرح قواعد
علامۀ حلی و اشهر تالیفات او و از مهم‌ترین مدارک
صاحب ریاض در موقع تالیف ریاض بوده و
صاحب جواهر اعتقادی عظیم بدین کتاب داشته.
در کتاب
الکنی و الالقاب چنین آمده: مروج الاحکام، صاحب
کشف اللثام عن قواعد الاحکام، الذی حکی عن صاحب جواهر الکلام له اعتماد عجیب و فی فقه مؤلفه.
برای مقابله و تصحیح عبارت‌های کتاب، ناشرین کتاب از ۱۲ نسخۀ خطی و یک نسخۀ چاپی استفاده نموده‌اند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود. قابل توجه است که نسخه‌ای که در نگارش کتاب بر آن اعتماد شده است نسخه‌ای است که
رهبر معظم
انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای (مد ظله) به کتابخانۀ
آستان قدس رضوی هدیه داده است.
۱. نسخۀ خطی کتابخانۀ
آیت الله گلپایگانی در
قم که نویسندۀ از اصل نسخۀ خطی مؤلف در سال ۱۲۰۱ نسخه برداری نموده است و نویسندۀ کتاب مشخص نیست.
۲. نسخۀ کتابخانۀ
آیت الله مرعشی نجفی که به خط محمد ابراهیم بن کلبعلی خوانساری و در سال ۱۲۶۴ ق نگاشته شده و با رمز «م» مشخص شده است.
۳. نسخۀ کتابخانۀ عمومی آستان قدس رضوی که نگارنده و
تاریخ آن مشخص نیست. این کتاب توسط رهبر معظم
انقلاب اسلامی به این کتابخانه هدیه شده است. نسخه‌ای که در نگارش کتاب به آن اعتماد شده همین نسخه می‌باشد که با رمز «خ» مشخص شده است.
۴. نسخۀ کتابخانۀ عمومی
مسجد اعظم که در سال ۱۲۵۱ ق نگاشته شده است و نگارندۀ آن مشخص نیست و با رمز «ص» مشخص شده است.
۵. نسخۀ مخزن کتابخانۀ
مسجد اعظم که در سال ۱۲۹۹ ق نگاشته شده و نویسندۀ آن سید عباس بن محمد طباطبایی و با رمز «س» مشخص شده است.
نسخه‌های دیگری نیز از کتابخانۀ
مسجد گوهرشاد ، کتابخانۀ ملی در تهران، کتابخانۀ مدرسۀ آخوند همدانی در
همدان نیز در مقدمۀ تحقیق کتاب آورده شده است. نسخۀ
چاپ سنگی ، نسخه‌ای است به خطی علی نقی بن محمد که در سال ۱۲۷۱ ق نگاشته شده و حاج میرزا باب به تصحیح و مقابله آن پرداخته است.
نرم افزار جامع فقه اهل البيت ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
کشف اللثام
