کشف الارتیاب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نام کامل کتاب، «کشف الارتیاب فی اتباع
محمد بن عبد الوهاب» بوده و مؤلف آن
سید محسن امین حسینی عاملی بن عبد الکریم است. در
قرن دوازدهم هجری
فرقه‌ای به نام
وهابیت ، شکاف عظیمی را در صفوف متحد
مسلمانان ایجاد کرد، که اثرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن تا به الآن، خود نمایان است.
کتاب حاضر نظر به تاریخ و تطور این فرقه و بانیان سیاسی، فکری آن دارد. پیرامون
تاریخ و چگونگی بوجود آمدن
وهابیت ، جنگ‌ها و اعمال و رفتار آنها از ابتدای ظهور، پیرامون عقاید و آرا و تفکرات و ایراداتی است که به مسلمان‌های غیر خود بخصوص
شیعه وارد کرده‌اند. مصنف ضمن بیان این امور نقد و رد مفصلی بر هر قسمت نگاشته است.
با توجه به شخصیت فعال مصنف، در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی با آغاز تالیف کتاب بزرگ «
اعیان الشیعة » مباحثی را به رد اتهاماتی که علیه شیعه مطرح شده بود اختصاص داد، اما قبل از چاپ جلد اول کتاب اعیان الشیعة، وضع جدیدی در این عرصه پدید آمد و آن تسلط وهابیون
نجد بر
حرمین شریفین بود. وهابیون نجد پس از تسلط بر
حجاز و حرمین شریفین، اقدام به تخریب
ضریح و بارگاه قبور ائمه علیهم‌السّلام و ابوین
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اجداد و اعمام و
اصحاب ایشان و قبور امهات المؤمنین و
حضرت حواء ام البشر و قبور علما و صلحا و مکان‌های زیارتی دیگر و تبدیل این امکنه مقدسه به محل‌های نامناسب، کردند.به همراه این اقدام عملی، علمای آنها حربه
تکفیر را بدست گرفته علیه مسلمانان دیگر علی الخصوص شیعه بکار گرفتند. بسیاری از
اعتقادات و اعمال
عبادی و دینی آنها را حمل بر
مشرک و
کفر نمودند، در چنین فضایی مرحوم
آیت‌الله سید محسن امین عاملی در جهت بیان خواستگاه فکری و رد شبهات آنها، اقدام به تالیف این اثر نمود. البته بخش قابل توجهی از فعالیت‌های فرهنگی و فکری مصنف در جهت رد شبهاتی بود که در آن زمان در کتاب‌ها، مجلات، سخنرانی‌ها و اظهار نظرها، علیه اسلام و شیعه بیان می‌شد، و این کتاب از آن جمله است.
این کتاب از بدو تالیف نظرات علما و متفکرین شیعه را بخود جلب کرده است. شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذریعة می‌فرماید: «کشف الارتیاب فی اتباع
محمد بن عبد الوهاب، رد علیهم، کبیر فی خمسین و خمس مائة صفحة، للسید محسن
بن عبد الکریم الحسینی العاملی نزیل دمشق، طبع فی ۱۳۴۶ هجری و فیه تاریخهم و حروبهم و دفع جمیع تشبهاتهم.»
در جبهه مخالف نیز
شیخ عبدالله علی القصیمی در
ربیع الاول سال ۱۳۵۵ هجری با مطالعه کتاب نقدی بنام «
الصراع بین الاسلام و الوثینة » بر آن نوشت که جلد اول آن در ۷۶۵ صفحه در همان سال در
مصر به چاپ رسید. نقد دیگری نیز بر این کتاب گزارش شده که در مجله المنار نوشته می‌شد، که مصنف کتاب، ردی بر این نقد در همان زمان نوشته است.
این کتاب از بدو تالیف به دفعات از طرف مؤسسات مختلف در
دمشق ،
بیروت و دیگر کشورهای اسلامی چاپ شده است، و به زبان‌های مختلفی نیز ترجمه شده، بگونه‌ای که در کمتر کشور اسلامی است که یافت نشود. بعد از تکمیل مجلدات «
اعیان الشیعة » نیز، رد و نقدهای دیگر ایشان از جمله این کتاب در ضمن آنان چاپ شد، بگونه‌ای که در چاپ موجود اعیان الشیعة ج۱۱، صفحه ۲۹ تا صفحه ی ۱۷۴ مطالب کتاب کشف الارتیاب بطور کامل یافت می‌شود.
از خصوصیات تالیفات و بیانات مرحوم سید محسن امین حسینی عاملی، کتاب مستدل نوشتن، با تحقیق و تتبع قلم زدن و مستند سخن گفتن و نسبت دادن است. این خصوصیات در کتاب کشف الارتیاب نیز نمود ویژه دارد.مصنف سعی نموده ابتدا
شبهات آنها را با ادله خودشان مطرح نماید سپس با استفاده از
آیات قرآن کریم ،
احادیث رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
سیره حضرت که در منابع روایی و
صحاح آنها ذکر شده به رد آن اعتقادات و نظرات بپردازد. در این راستا در بعد تاریخی از کتاب‌های تاریخی
اهل سنت مانند «
خلاصة الکلام فی امراء البلد الحرام » تالیف
احمد بن زینی دحلان مفتی شافعیه ، «
تاریخ الجیرانی » و کتاب «
ملطبرون » و... استفاده نموده‌اند، در
فقه از کتب فقهی ائمه مذاهب اهل سنت و در سیره از کتب معتبر سیره مانند «
سیره حلبیه » (سیره حلبی) و کتب دیگر علمای اهل سنت مانند
شیخ محمد عبده استفاده نموده است. عقاید وهابیون را از کتب
محمد بن عبد الوهاب و
ابن تیمیه و بعض کتب دیگر
وهابیین نقل می‌نماید.
مصنف محترم در اواخر
رمضان المبارک سال ۱۳۴۶ هجری قمری در روستای شقرا از نواحی
جبل عامل لبنان تالیف آن را به اتمام رساند.ایشان بر اثر جنگ فراگیری که
سوریه و
لبنان و... را ناامن کرده بود به روستای محل تولدش
هجرت می‌کند و بعد از مدتی برای ادامه تالیف کتاب، کتابخانه شخصی خود را نیز از
دمشق به این روستا منتقل می‌نماید. در اواسط
ربیع الاول سال ۱۳۴۷ هجری قمری در دمشق تجدید نظر و پاکنویس آن را به پایان رساند و در نهایت روز ۲۲ ربیع الاول ۱۳۴۷ در چاپخانه ی ابن زیدون دمشق به زیور طبع آراسته گردید.
این کتاب مبتنی بر سه مقدمه، سه باب و یک خاتمه است.
مقدمه اول : در
تاریخ وهابیت که در چهار فصل بیان می‌شود. فصل اول: مؤسس
وهابیت، در مورد خلاصه‌ای از زندگی نامه
محمد بن عبد الوهاب و اولاد او، پشتیبان سیاسی و دولتی او، آغاز فعالیت فکری و تبلیغ او، مذهب فقهی و منشا
تفکر او بحث شده است. فصل دوم: در مورد جنگ‌های
شریف غالب امیر
مکه با وهابیون، استیلای
وهابیین بر حجاز، جنگ
وهابیین با
عراق ، هجوم
وهابیین به
طائف و
جده ، تخریب قبور و قبه‌های موجود در مکه، اجبار مردم بر پذیرش افکار
وهابیین، تعطیل
حج از طریق مصر، شام و عراق، ربودن ذخائر حجره شریف نبوی و تخریب قبه حضرت و دیگر اماکن
مدینه منوره و هجوم
وهابیین به
سوریه بحث می‌شود. فصل سوم: در جنگ
محمد علی باشا والی مصر با
وهابیین، که از طرف
دولت عثمانی دستور تهیه لشکر و جنگ با آنها صادر شد. فصل چهارم: در مورد اعمال و رفتار
وهابیین در حجاز، عراق، شام، هجوم وهابیون به حجاز و قتل عام طایفه‌ای از اعراب قبیله حرب، فضایح وهابیون در
طائف در سال ۱۳۴۳ هجری قمری، هجوم وهابیون به
شرق اردن در سال ۱۳۴۳، و تسلط وهابیون بر
مکه مکرمه در سال ۱۳۴۳ هجری قمری، هجوم آنها به عراق در سال ۴۶. ۱۳۴۵، و تلاش آنها در جهت ابطال حج و شیوع
فتنه بین
مسلمانان .
مقدمه دوم : در مقدماتی که رد شبهات
وهابیت بر آنها مبتنی است، که ۱۹ مورد را ایشان بحث می‌کنند. ۱. تقسیم بندی
احکام شرع
اسلام به ضروری و نظری و بحث
تکفیر و حکم به
شرک در
اجتهاد . ۲. بحثی راجع به
قرآن (
دلالت ،
محکم ،
متشابه ،
مجمل ،
مبین ،
نص و
تاویل ). ۳. بیانی راجع به
سنت و شرط
حجیت آن.۴.
اخبار متعارضه از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و علاج آنها.۵. بحثی راجع به مرتکب معاصی و نسبت
کفر . ۶. بحثی راجع به
اجماع . ۷. بحثی در
اصل اباحه . ۸. بحثی در
بدعت . ۹. بحثی در اختلاف افعال مکلفین به تناسب اختلاف در قصد و
نیت انجام فعل. ۱۰. تعارض عنوان
واجب و
حرام و تقدم اهم. ۱۱. بحثی در
تکفیر مسلمان . ۱۲. صحت و فساد در افعال مسلمین. ۱۳. معنای
عبادت . ۱۴. تفاوت انسان‌ها در مراتب فضل. ۱۵. تعظیم مخلوقات مساوی با شرک نیست. ۱۶. اثبات این که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بعد از ممات نیز صدا و
سلام احیا را می‌شنود و جواب می‌دهد. ۱۷. بحثی در مورد حدیث «الانبیاء احیاء فی قبورهم». ۱۸. بحثی در حدیث «ما من احد یمر بقبر اخیه المؤمن کان یعرفه فیسلم علیه الا عرفه و رد علیه السلام.»
مقدمه سوم : در تشبیه وهابیون به
خوارج که ایشان ۱۳ مورد از موارد مشابهت را بیان و بحث می‌نمایند. باب اول : بیان معتقدات وهابیون و انتساب فقهی آنها به مذهب
احمد بن حنبل ، بحث‌هایی راجع به اعتقاد آنها و
اجتهاد ، اعتقاد وهابیون و
ابن تیمیه در مورد خدا و
صفات خداوند ، اعتقاد آنها در مورد مسلمانان. باب دوم : در بیان آن بخش از اعتقادات
وهابیت که به سبب آن دیگر مسلمانان را نسبت کفر و شرک می‌دهند، ادله ی آنها و رد بر آنها بطور عموم. باب سوم : در تفصیل اعتقاداتی از
وهابیت که به سبب آن نسبت کفر و شرک به دیگر مسلمانان می‌دهند، ادله ی تفصیلی آنها و پاسخ تفصیلی به آنها که در ۱۷ فصل ارائه می‌شود. فصل اول: بحثی در
شفاعت ، شامل نقل معتقدات وهابیون از کتب ابن تیمیه و
محمد بن عبد الوهاب و رد تفصیلی آنها.فصل دوم: در
استغاثه و استعانت و خواندن غیر خداوند که در اعتقادات ابن تیمیه کفر و شرک است. بیان ادله تفصیلی
محمد بن عبد الوهاب (از کتاب
کشف الشبهات ) و ابن تیمیه (از کتاب
زیارة القبور ) و پاسخ تفصیلی آن از کتاب و
احادیث و
سیره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و کتب ائمه مذاهب اهل سنت. فصل سوم: در
توسل به خداوند بواسطه انبیا و صلحا، اعتقاد
وهابیت و استدلال آنها و رد بر آنها. فصل چهارم: در
قسم دادن خداوند به غیر خداوند که در اعتقاد
وهابیت حرام و کفر و شرک است. فصل پنجم: در قسم بغیر خداوند که
وهابیت آن را ممنوع و حرام و شرک می‌دانند و برخی از آنها شرک اصغر می‌دانند. فصل ششم: در تعبیر از غیر خداوند به سید و مولا، که در دیدگاه وهابیون شرک است.
فصل هفتم: در
نحر و
ذبح است که وهابیون آن را مانند قربانی کردن برای بتان در جاهلیت می‌دانند که حرام است، و به این سبب مسلمانان غیر خود را مشرک می‌دانند. فصل هشتم: در بحث نذر برای غیر خداوند که ابن تیمیه عدم جواز آن را فتوی داده است. فصل نهم: در
بنای قبور و بارگاه ساختن، که وهابیون آن را حرام دانسته، شرک و کفر تلقی می‌کنند و هدم قبور را
واجب کرده‌اند. به این مناسبت مصنف محترم بحثی در تاریخچه بنای حجره مبارک نبوی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از ابتدا تا زمان خود را بیان می‌نماید. فصل دهم:
نوشتن بر قبور که وهابیون آن را ممنوع و حرام می‌دانند. فصل یازدهم: در
مسجد ساختن بر قبور و مسجد قرار دادن آنها، این نیز در نظر وهابیون حرام و منهی است. به همین جهت مسجدی که نزد قبر
حمزة بن عبد المطلب عموی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قرار داشت تخریب کردند. فصل دوازدهم: در چراغانی کردن و روشن کردن چراغ بر قبور که در دیدگاه آنها حرام و ممنوع است. فصل سیزدهم: در
دعا و
نماز نزد قبور و توجه به آنها هنگام دعا. فصل چهاردهم: در تعظیم قبور و تبرک به آنها. فصل پانزدهم: در گماردن خدمه برای قبور انبیا و اولیا. فصل شانزدهم: در تزیین مشاهد مشرفه با
طلا و
نقره . که این نیز در منظر آنان حرام و ممنوع است بهمین جهت ذخائر حجره نبوی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
جواهر آن را در
سال ۱۲۲۱ ربودند. فصل هفدهم: در
زیارت قبور ، که بطور کلی آن را حرام دانسته حتی
شد الرحال بطرف قبور را حرام و ممنوع می‌دانند. در این فصل مصنف در جواب ابن تیمیه در دو موضوع بحث می‌کنند. مبحث اول در اصل مشروعیت زیارت قبور که در مقام اول راجع به
قبر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، و مقام دوم در زیارت سایر قبور بحث می‌کنند. در مبحث دوم راجع به شد رحال برای زیارت قبور بحث می‌کنند.بعد از اتمام سه مقدمه و ابواب سه گانه، استدارکی دارند و آن مواردی است که بعد از چاپ کتاب اضافه کرده‌اند و به ترتیب فهرست مطالب اولیه کتاب تنظیم شده است.
خاتمه : خاتمه کتاب در بعضی فتاوی و معتقدات دیگر وهابیون است که در متن کتاب ذکر نشده است مانند، توقف آنها در حکم
تلگراف ، فتوی به جلوگیری از اظهار شعائر
شیعیان حجاز و عراق، لزوم اجبار آنها به تغییر اعتقاد و شیوه، لزوم از بین بردن بعضی کتب از جمله
کتب منطق .در پایان کتاب نیز در رد ادعای
صاحب المنار بر ریشه تاریخی و اصالت داشتن
وهابیت دو شهادت از کتب تاریخی نقل می‌کند.
این نسخه از کتاب به همت فرزند مؤلف آقای
حسن الامین همراه با پاورقی و ضمیمه کردن رد دیگر مصنف بر
وهابیت به نام «
العقود الدریة » که شامل ۴۰۰ بیت است، عرضه می‌شود. و از طرف انتشارات دار الکتاب الاسلامی در ۴۲۹ صفحه به قطع وزیری با جلد گالینگور، در
شهر مقدس
قم در اختیار علاقمندان قرار داده شده است. البته باید اذعان داشت که دارا نبودن فهرست مطالب مفصل و نداشتن فهرست‌های متفاوت مانند فهرست اعلام، فهرست ماخذ و مراجع و... از ضعف‌های این نسخه به شمار می‌رود. جلالت ایشان و تلاش و جهاد مستمر و فراوان در راه اعتلای کلمه حق و وجود تالیفات فراوان، مانع معرفی او در چند جمله می‌گردد. به همین جهت این مهم به بخش مستقل مؤلف شناسی واگذار می‌گردد.
نرم افزار
نور الجنان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
