کتاب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب: (ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ) «کتاب» به معنای
مکتوب و نوشته شده است، و گاهی به معنای وسیع‌تری اطلاق می‌شود به معنای مطالبی که درخور نوشتن است و به صورت مکتوب بیرون خواهد آمد، هر چند تا آن زمان نوشته نشده باشد. تعابیر مختلفی از «کتاب» در
قرآن ذکر شده است که طبق سیاق آیات معنا می‌شود.
تعابیر مختلفی از
«کتاب» در قرآن ذکر شده است که طبق سیاق آیات معنا می‌شود. در ذیل به نمونه‌هایی اشاره میکنیم:
منظور از
«کتاب» در
سوره «
اعراف» مقدّراتی است که
خداوند برای بندگان خود از نعمت‌های مختلف این جهان قرار داده است، اگر چه، بعضی از
مفسران احتمال داده‌اند: منظور از «کتاب»،
کیفر الهی و یا اعم از هر دو بوده باشد.
تعبیر به
«کِتاباً» در
سوره «
فاطر» به صورت نکره، آن هم با استناد به
پروردگار، اشاره به این است که در هیچ یک از
کتب آسمانی کوچک‌ترین دلیلی بر مدعای آنها نیست.
«کِتابٌ حَفِیظ» به معنای کتابی است که حافظ اعمال تمام انسان‌ها و غیر آن است، و اشاره به «لوح محفوظ» است.
«کتاب مبین» گر چه در بعضی از
آیات قرآن، مانند:
آیه ۶۱ سوره «
یونس»
(وَ لا اَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا اَکْبَرَ اِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ) و
آیه ۶ سوره «
هود»
(کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ) به معنای «لوح محفوظ» تفسیر شده، ولی در
سوره «
قصص»، به قرینه ذکر «آیات» و همچنین جمله
(نَتْلوُا عَلَیْک) که در
آیه بعد، می‌آید به معنای قرآن است.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
کتاب:
(ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ) (اين كتاب با عظمتى است كه هيچگونه شكى در آن نيست و مايه
هدایت پرهیزکاران است)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: از آنجايى كه اين
سوره به تدريج، و به طور متفرق نازل شده، نمى‌توان غرض واحدى كه مورد نظر همه آياتش باشد در آن يافت، تنها مى‌توان گفت: كه قسمت عمده آن از يك غرض واحد و چشم‌گير خبر مى‌دهد، و آن عبارت است از بيان اين حقيقت كه عبادت حقيقى خداى سبحان به اين است كه
بنده او به تمامى كتاب‌هايى كه او به منظور هدايت وى و به وسيله انبيايش نازل كرده،
ایمان داشته باشد، و ميان اين
وحی و آن وحى، اين كتاب و آن كتاب، اين
رسول و آن رسول، فرقى نگذارد.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ أُوْلَئِكَ يَنَالُهُمْ نَصِيبُهُم مِّنَ الْكِتَابِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُواْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قَالُواْ ضَلُّواْ عَنَّا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُواْ كَافِرِينَ) (چه كسى ستمكارتر است از آنها كه بر خدا
دروغ بستند، يا آيات او را
تکذیب كردند؟! آنها نصيبشان را از آنچه مقدّر شده از
نعمت‌ها و مواهب اين جهان مى‌برند؛ تا زمانى كه فرستادگان ما و فرشتگان قبض روح به سراغشان آيند كه جانشان را بگيرند؛ از آنها مى‌پرسند: «كجايند معبودهايى‌كه غير از خدا مى‌خوانديد؟! چرا به يارى شما نمى‌آيند؟!)» مى‌گويند: «آنها همه از نظر ما پنهان و گم شدند» و به زيان خود گواهى مى‌دهند كه
کافر بودند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: منظور از كتاب قضايى است كه خداوند گذرانيده، و مقدراتى است كه در مورد عمر، معيشت، بى‌نيازى، صحت، مال و اولاد انسان و ساير بهره‌هاى حياتى او حتمى نموده، به دليل اينكه آن را مقيد و محدود به آمدن
رسل فرموده كه مراد از آن همان فرا رسيدن
اجل و
مرگ است، و معلوم است كه با فرا رسيدن مرگ، زندگى دنيا با همه شؤونش خاتمه پيدا مى‌كند. و منظور از نصيب از كتاب سهمى است كه هر فردى از مقدرات دارد. و اينكه فرمود: بهره هر يك از آنان از كتاب به ايشان مى‌رسد و حال آنكه به حسب ظاهر انسان به آن بهره‌ها مى‌رسد نه آن بهره‌ها به انسان، براى اين است كه دلالت كند بر اينكه نصيب هر كس به طور مسلم به او خواهد رسيد، و چيزى كه براى او مقدر نشده مسلما برايش دست نخواهد داد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ) (اين آيات كتاب مبين است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: تفسير و بحث اين
آیه در آياتى نظير اين
آيه گذشت.
به عنوان نمونه در
آیه ۲ سوره یوسف بیان شد که: اشاره با تلك كه مخصوص اشاره به دور است به منظور تعظيم مشار اليه
(آيات) آمده، و ظاهرا مقصود از كتاب مبين همين قرآنى است كه مى‌خوانيم چون اين قرآن هم خودش واضح و روشن است و هم روشن كننده معارفى الهى و حقايقى است كه متضمن مبدأ و
معاد است. و اگر در اين
آيه، كتاب را به وصف مبين و در اول
سوره یونس به وصف حكيم توصيف كرده، و در آنجا فرموده:
(تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْحَكِيمِ) براى اين است كه اين
سوره درباره داستان
آل یعقوب و بيان آن نازل شده، و كلمه مبين به معناى بيان كننده است، احتمال هم دارد كه مقصود از آن قرآن نباشد، بلكه لوح محفوظ بوده باشد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(قُلْ أَرَأَيْتُمْ شُرَكَاءكُمُ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ أَمْ آتَيْنَاهُمْ كِتَابًا فَهُمْ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّنْهُ بَلْ إِن يَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُم بَعْضًا إِلَّا غُرُورًا ) (بگو: «به من خبر دهيد اين معبودان و همتايانى راكه جز خدا مى‌خوانيد چه چيزى از زمين را آفريده‌اند، يا اينكه شركتى در آفرينش و مالكيت آسمان‌ها دارند؟! يابه آنان كتابى آسمانى داده‌ايم و دليلى از آن براى
شرک خود دارند؟!» نه هيچ يك از اينها نيست، بلكه
ستمکاران فقط وعده‌هاى دروغين به يكديگر مى‌دهند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: يعنى بلكه (و يا) كتابى در جواز شرك و اعتراف به
ربوبیت آلهه آنان نازل كرده‌ايم، و
مشرکین به استناد آن، شرك ورزيدند، و خلاصه حجتى ظاهر از كتاب دارند بر اينكه آلهه آنان با ما شريكند؟ در اين جمله فرمود:
(أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً) و نفرمود: ام لهم كتاب و يا عبارتى نظير آن، تا نفى و
انکار را بهتر برساند، چون عبارت دومى انكار وجود كتاب است، ولى عبارت اولى انكار وجود آن از ناحيه كسى است كه اگر كتابى نازل شود از ناحيه او نازل مى‌شود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(قَدْ عَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِندَنَا كِتَابٌ حَفِيظٌ) (ولى ما آنچه را زمين از بدن آنها مى‌كاهد؛ مى‌دانيم و همه ذرّات آن را گردآورى مى‌كنيم و نزد ما كتابى است كه همه چيز در آن محفوظ است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: يعنى و نزد ما كتابى است كه حافظ هر چيز است، بلكه آثار و احوال هر چيزى را هم ضبط مى‌كند. و يا معنايش اين است كه: نزد ما كتابى است كه خود آن كتاب محفوظ است و حوادث، آن را دچار دگرگونى و
تحریف نمى‌كند. و آن كتاب عبارت است از لوح محفوظ كه تمامى آنچه بوده، و آنچه هست و آنچه تا قيامت خواهد بود در آن كتاب محفوظ است.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «کتاب»، ص۴۵۶-۴۵۷.
