چشم ترسان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از بزرگترین نعمتهای الهی نعمت
چشم می باشد که
حرکات این
چشم وقتی در حالت
ترس باشد به چیزهایی تشبیه شده است.
حرکت چشمان منافقان، هنگام ترس از
جنگ، به
انسان محتضر تشبیه شده است.
«... فاذا جاء الخوف رایتهم ینظرون الیک تدور اعینهم کالذی یغشی علیه من الموت...؛
آنها در همه چیز نسبت به شما
بخیلند ؛ و هنگامی که (لحظات) ترس (و بحرانی) پیش آید، می‌بینی آنچنان به تو نگاه می‌کنند، و چشمهایشان در
حدقه می‌چرخد، که گویی می‌خواهند قالب تهی کنند! امّا وقتی حالت
خوف و ترس فرو نشست، زبانهای تند و خشن خود را با انبوهی از
خشم و
عصبانیت بر شما می‌گشایند (و سهم خود را از غنایم مطالبه می‌کنند!) در حالی که در آن نیز
حریص و بخیلند؛ آنها (هرگز)
ایمان نیاورده‌اند، از این رو خداوند اعمالشان را
حبط و نابود کرد؛ و این کار بر
خدا آسان است.».بعد از بیان بخل آنها و مضایقه از هر گونه ایثارگرى ، به بیان اوصاف دیگرى از آنها که تقریبا جنبه عمومى در همه منافقان در تمام اعصار و قرون دارد پرداخته چنین مى گوید: (هنگامى که لحظات ترسناک و بحرانى پیش مى آید آنچنان جبان و ترسو هستند که مى بینى به تو نگاه مى کنند در حالى که چشمهایشان بى اختیار در حدقه به گردش آمده ، همانند کسى که در حال جان دادن است) ! (فاذا جاء الخوف راءیتهم ینظرون الیک تدور اعینهم کالذى یغشى علیه من الموت).آنها چون از ایمان درستى برخوردار نیستند و تکیه گاه محکمى در زندگى ندارند، هنگامى که در برابر
حادثه سختى قرار گیرند کنترل خود را به کلى از دست مى دهند، گوئى مى خواهند قبض روحشان کنند.
چشم منافقان به هنگام خبردار شدن از
جنگ احزاب از ترس به چرخش می افتد.
«اشحة علیکم فاذا جاء الخوف رایتهم ینظرون الیک تدور اعینهم کالذی یغشی علیه من الموت...؛
آنها در همه چیز نسبت به شما بخیلند؛ و هنگامی که (لحظات) ترس (و بحرانی) پیش آید، می‌بینی آنچنان به تو نگاه می‌کنند، و چشمهایشان در حدقه می‌چرخد، که گویی می‌خواهند قالب تهی کنند! امّا وقتی حالت خوف و ترس فرو نشست، زبانهای تند و خشن خود را با انبوهی از خشم و عصبانیت بر شما می‌گشایند (و سهم خود را از غنایم مطالبه می‌کنند!) در حالی که در آن نیز حریص و بخیلند؛ آنها (هرگز) ایمان نیاورده‌اند، از این رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود کرد؛ و این کار بر خدا آسان است.• یحسبون الاحزاب...؛
آنها گمان می‌کنند هنوز لشکر
احزاب نرفته‌اند؛ و اگر برگردند (از ترس آنان) دوست می‌دارند در میان
اعراب بادیه‌نشین پراکنده (و پنهان) شوند و از اخبار شما جویا گردند؛ و اگر در میان شما باشند جز اندکی پیکار نمی‌کنند!»
بر
چشمهای مؤمنان در
غزوه خندق، هنگام حمله
کافران به آنها حالت اضطراب نمایان شد.
«اذجاءوکم من فوقکم ومن اسفل منکم واذ زاغت الابصـر وبلغت القلوب الحناجر وتظنون بالله الظنونا؛
(به خاطر بیاورید) زمانی را که آنها از طرف بالا و پایین (شهر) بر شما وارد شدند (و
مدینه را محاصره کردند) و زمانی را که
چشمها از شدّت
وحشت خیره شده و جانها به لب رسیده بود، و گمانهای گوناگون بدی به خدا می‌بردید.•هنالک ابتلی المؤمنون...؛
آنجا بود که مؤمنان آزمایش شدند و تکان سختی خوردند!» (
آیه در مورد جنگ خندق (احزاب) نازل شده است.)
این دو وصف یعنى کجى
چشم، و رسیدن جانها به
گلو، کنایه است از کمال چیزگى ترس بر آدمى، و
مسلمانان در آن روز آن قدر ترسیدند که به حال جان دادن افتادند، که در آن حال
چشم تعادل خود را از دست مى دهد، و جان به گلوگاه مى رسد حکایت ترس و بهانه تراشى منافقان و بیماردلان بعد از مشاهده لشکر انبوه دشمن و سخن پراکنى هایشان در جهت تضعیف روحیه مؤ منین.
چشمهای ظالمان، از شدت ترس در
قیامت خیره می شود.
«ولا تحسبن الله غـفلا عما یعمل الظــلمون انما یؤخرهم لیوم تشخص فیه الابصـر؛
گمان مبر که خدا، از آنچه ظالمان انجام می‌دهند، غافل است! (نه، بلکه کیفر) آنها را برای روزی تأخیر انداخته است که
چشمها در آن (به خاطر
ترس و
وحشت) از
حرکت بازمی‌ایستد... • مهطعین مقنعی رءوسهم لا یرتد الیهم طرفهم وافـدتهم هواء.؛
گردنها را کشیده، سرها را به
آسمان بلندکرده، حتّی پلک چشمهایشان از
حرکت بازمی‌ماند؛ (زیرا به هر طرف نگاه کنند، آثار
عذاب آشکار است!) و (در این حال) دلهایشان (فرومی‌ریزد؛ و از اندیشه و امید،) خالی می‌گردد!»
ظالمان از
حرکت چشمان خود در قیامت، بر اثر وحشت در آن روز ناتوان هستند.
«مهطعین مقنعی رءوسهم لا یرتد الیهم طرفهم وافـدتهم هواء.؛
گردنها را کشیده، سرها را به آسمان بلندکرده، حتّی پلک چشمهایشان از
حرکت بازمی‌ماند؛ (زیرا به هر طرف نگاه کنند، آثار عذاب آشکار است!) و (در این حال) دلهایشان (فرومی‌ریزد؛ و از اندیشه و امید) خالی می‌گردد!»
ظالمان به
جهنم، در کنار
آتش دوزخ نگاه زیرچشمی و ترس آلود دارند.
«... وتری الظــلمین لما راوا العذاب...؛
کسی را که خدا گمراه کند، ولیّ و یاوری جز او نخواهد داشت؛ و ظالمان را (
روز قیامت) می‌بینی هنگامی که
عذاب الهی را مشاهده می‌کنند میگویند: «آیا راهی به سوی بازگشت (و جبران) وجود دارد؟!» • وترهم یعرضون علیها خـشعین من الذل ینظرون من طرف خفی..؛
و آنها را می‌بینی که بر آتش عرضه می‌شوند در حالی که از شدّت مذلّت خاشعند و زیر
چشمی (به آن) نگاه می‌کنند؛ و کسانی که ایمان آورده‌اند میگویند: «زیانکاران واقعی آنانند که خود و خانواده خویش را روز قیامت از دست داده‌اند؛ آگاه باشید که ظالمان (آن روز) در عذاب دائمند!» .
آیه بعد سومین مجازات این گروه را چنین بیان مى کند: (در آن روز آنها را مى بینى که بر آتش عرضه مى شوند، در حالى که از شدت مذلت خاشعند، و زیر
چشمى و مخفیانه به آن نگاه مى کنند، و تراهم یعرضون علیها خاشعین من الذل ینظرون من طرف خفى).حالت
وحشت و اضطراب شدیدى بر تمام وجودشان حاکم است، و ذلت و تسلیم سر تا پاى آنها را فرا گرفته، و دیگر خبرى از آن همه گردنکشى و ستیزه جوئى و طغیان و
ظلم و استبداد و ایذا و آزار مظلومان نیست ، و زیر
چشمى به آتش دوزخ مى نگرند!
این ترسیمى است از حالت کسى که شدیدا از چیزى مى ترسد و نمى خواهد آن را با تمام چشمش ببیند و در عین حال نمى تواند از آن غافل بماند، ناچار پیوسته مراقب آن است اما با گوشه
چشم !
چشمهای کافران، از شدت ترس، به هنگام برپایی قیامت خیره می ماند که در
قرآن هم در این مورد می خوانیم:
«واقترب الوعد الحق فاذا هی شـخصة ابصـر الذین کفروا...؛
و وعده
حقّ (= قیامت) نزدیک می‌شود؛ در آن هنگام
چشمهای کافران از وحشت از
حرکت بازمی‌ماند؛ (میگویند:) ای وای بر ما که از این (جریان) در
غفلت بودیم؛ بلکه ما ستمکار بودیم!»
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «چشم ترسان»
