پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن» تالیف دکتر
محمد تقی دیاری به
زبان فارسی جهت بررسی علل ورود اسرائیلیات به حوزه فرهنگ اسلامی، عناصر اصلی آن و
میزان اثرپذیری تفاسیر
شیعه و
سنی از
روایات اسرائیلی و اندیشه‌های وارداتی
یهود است.
مطالب در شش فصل تدوین و در ابتدا به ضرورت بررسی موضوع و اهداف آن در ادامه به روشها و منابع کتب آسمانی در
قرآن ، زمینه و انگیزه‌ها و چهره‌های پدید آورنده
اسرائیلیات و... سپس به بررسی روایات
اهل کتاب و
نقد و بررسی اسرائیلیات در
تفاسیر قرآن اشاره شده است. روش تحقیق به تناسب موضوع، کتابخانه‌ای است، بنا به ضرورت، برخی از موضوعات با تفصیل بیشتری مورد مطالعه قرار گرفته است. از طرح مباحث حاشیه‌ای پرهیز و به
مقایسه عهد قدیم و مخصوصا اسفار پنجگانه
تورات با معارف و
قصص قرآنی بسنده و از بررسی
عهد جدید و تطبیق آنها با موضوعات قرآنی و بیان موارد
اشتراک و
افتراق آنها صرف نظر شده است. تلاش شده از منابع و مآخذ شیعی و سنی به ویژه تحقیقات در زمینه اسرائیلیات استفاده و موضع آنها را در قبال این موضوع نشان داده شود.
نگارنده با توجه به کینه دیرینه
یهود و ورود اندیشه‌های خرافی در
اسلام برخود لازم می‌بیند تا به اسرائیلیات و پیامدهای ناگوار آن بپردازد. به عقیده ایشان
آثار موجود درباره اسرائیلیات بیشتر مورد توجه عالمان
اهل سنت بوده و دلیل اهتمام ایشان به خاطر این است که مدخل ورود اسرائیلیات غالبا جوامع حدیثی و تفسیر مربوط به اهل سنت است، در مقدمه پرسشهایی را جهت آشنایی با موضوع، مطرح و به ضرورت بررسی و اهداف آن پرداخته‌اند و در روش و منابع
تاریخ تفسیر معتقد به وجود دو روش اساسی برای تفسیر قرآن ۱.
تفسیر نقلی ۲.
تفسیر به رای و اصالت و قدمت تفسیر نقلی شده و منابع تفسیر شیعه را قرآن،
احادیث معتبر نبوی، احادیث نقل شده از معصوم و
اجتهاد مفسران، و منابع تفسیر اهل سنت را قرآن، سخنان
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، اجتهاد و
استنباط صحابه و اخبار اهل کتاب دانسته و درباره ویژگی تفسیر دوره
تابعین به نقل از
علامه طباطبایی میفرماید «در این دوره روایاتی به تفاسیر اضافه شد که در میان آنها روایاتی از
یهود یا دیگران وجود دارد که به پنهانی وارد تفسیر شده‌اند به ویژه داستانها و معارفی که به موضوع
آفرینش باز میگردد» و سپس به برخی ضعفهای تفسیر نقلی میپردازد. مولف پس از اشاره به اینکه آیینهای آسمانی دارای مشترکات در جوهره هستند
دین اسلام را به دلیل خاتمیت
رسالت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم کامل‌ترین دین دانسته و به
تورات و
انجیل از
نگاه قرآن میپردازد. به عقیده ایشان قرآن کریم گرچه نسبت به
اصل تورات و انجیل به دیده
احترام و قبول مینگرد، در عین حال آنچه در دسترس پیروان دین دو آیین است را، دست نوشته مردم و تحریفی از سوی
دانشمندان اهل کتاب معرفی میکند و در ادامه به پنج ویژگی
یهود در قرآن اشاره میکند. مولف بر این باور است که برخی از مستشرقان مانند «کاردوو» برای رسیدن به مقصود خود تلاش نموده‌اند تا
اثبات کنند که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و برخی
مسلمانان صدر اسلام با انجیل و تورات آشنا بوده‌اند. «کلر تسدال» در کتاب مصادر الاسلام سعی نموده تا نشان دهد معارف قرآن
اقتباس از
یهود و
نصارا و
صائبین است. در ادامه، نگارنده به
نقد و آرای اینها و یادآوری پاره‌ای از نکات در روشن شدن
توهم نادرست مدعیان میپردازد.
مقصود مؤلف از اسرائیلیات مولف اسرائیلیات را به
داستان یا حادثه‌ای که از منابع اسرائیلی
روایت شده
اطلاق کرده و اسرائیلی را منسوب به
اسرائیل نام دوم یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم علیهم‌السّلام میداند ولی معنای آن را گسترش داده و میگوید: شامل هر آنچه که رنگ
یهودی و مسیحی دارد میشود، بدین ترتیب اسرائیلیات از باب تعلیب بر فرهنگ
یهودی اطلاق میشود. زمینه انتشار اسرائیلیات بین مسلمین ایشان آغاز ورود اسرائیلیات را عهد
صحابه و علتش را رجوع برخی از صحابه به
اهل کتاب میداند که آن عده از صحابه از نظر علمی دارای بضاعت اندکی بوده‌اند دانسته و سپس عوامل گسترش اسرائیلیات مثل
مهاجرت یهود و نصارا به
جزیره العرب ، نا آگاهی جامعه ی عرب، اشتراک فراوان متون دینی
یهود با
اسلام ، سهل انگاری در سندهای روایات تفسیری، منبع نگارش احادیث نبوی و... را ذکر و تشریح میکند. وی معتقد است عناصر اصلی پیدایش اسرائیلیات چند نفر از
دانشمندان یهودی و نصرانی نظیر
عبدالله بن سلام ،
کعب الاحبار ،
وهب بن منبه و
ابن جریح و... میباشند، اینها کسانی بودند که اطلاعاتی از تورات و انجیل و شرحها و حاشیه‌های آنها در
اختیار داشته و
مسلمانان هم هیچ مانعی در نقل سخنان آنان در کنار آیات قرآن نمیدیدند. سپس به معرفی این چهره‌ها و معرفی برخی از راویان اثرپذیر
مسلمان از
دانشمندان اهل کتاب نظیر
عمر بن خطاب ،
عبدالله بن عمر ،
ابو هریره ،
محمد بن اسحاق میپردازد.
در ادامه این حقیقت را که کسانیکه در دام اندیشه‌های انحرافی اهل کتاب گرفتار آمده و سخنان بی اساس آنان را به سان
وحی منزل تلقی کرده و به اجتهاد شخصی روی آورده‌اند را پس از بررسی ادله قرآنی روشن کرده و میفرماید: ادله‌ای که موافقان
صحت رجوع به اهل کتاب آورده‌اند هیچ دلالتی بر مطلوب آنها نداشته به علاوه بر فرض پذیرش ظهورشان، این آیات با آیات دیگری که در قرآن آمده و در صدد نشان دادن چهره واقعی
یهود و هشدار به همه
مسلمانان میباشند. سپس ادله روایی را تحلیل و میفرماید: احادیث دال بر رجوع به اهل کتاب، تنها در جوامع حدیثی
اهل سنت و بیشتر در
مسند احمد ،
سنن دارمی و
ترمذی و
صحیح بخاری آمده و
سند چهار
روایت مذکور مدعیان جواز به ابو هریره، عبدالله بن عمر و
ابو سعید خدری که در معرض
اتهام هستند، ختم میشود اما دسته دیگر روایاتی هستند که
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از تدوین و نشر
آثار یهود و پذیرش و شنیدن گفته‌های آنان و نیز آمیختگی فرهنگ و معارف اسلامی با اسرائیلیات نهی کرده‌اند. در ادامه به معیارهای علمای
شیعه جهت شناخت حدیث پرداخته و پس از بیان لزوم عرضه آنها بر قرآن، به واکنش
ائمه علیهم‌السّلام و اصحاب در مقابل نوشته‌های اهل کتاب و بر
حذر داشتن پیروانشان در پذیرش این
روایات اشاره میکنند. ایشان در نقد و بررسی اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، ابتدا اعتراف
دکتر ذهبی را مبنی بر آکنده بودن
تفسیر صحاح و
تاریخ طبری اشاره و سپس به نمونه‌هایی از روایات اسرائیلی در
رعد و برق ،
آفرینش حوا ، تشخیص خنثی از طریق شمارش دنده‌ها،
شجره ممنوعه ، معرفی
زن به عنوان عنصر
گناه ،
ذبح گاو بنی اسرائیل و سایر افسانه سراییهای
یهود و نصارا برشمرده و در خاتمه به دست آوردهای این پژوهش اشاره میکنند.
فهرست محتویات در ابتدا و فهرست منابع، نمایه، اعلام و موضوعات طبق حروف الفبا در آخر آمده است. در پی نوشت، آدرس
آیات ، روایات، مطالب نقل شده از سایر کتب، معرفی اماکن،
اعلام ، اصطلاحات و توضیح برخی نکات آمده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
