نافِلَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نافِلَة:(فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّكَ) «نافِلَة» از مادّۀ «
نفل» (بر
وزن نخل) به معنى «زيادى» است و اگر به نمازهاى
مستحب «نافله» گفته مى‌شود براى اين است كه زياده بر واجبات است.
به موردی از کاربرد «نافِلَة» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقامًا مَّحْمودًا) «و پاسى از
شب را از
خواب برخيز، و
قرآن و
نماز بخوان. اين يک وظيفه اضافى براى توست؛ اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستايش برساند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
كلمه نافله از ماده نفل به معناى زيادى است.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
در آيۀ مورد بحث بعد از ذكر نمازهاى فريضۀ پنجگانه چنين آمده است:
(وَ مِنَ اَللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ)«پاسى از شب را از خواب برخيز و قرآن بخوان.»
مفسران معروف اسلامى اين تعبير را
اشاره به
نافله شب كه در
فضیلت آن روايات بى‌شمارى وارد شده است دانسته‌اند، هرچند آيه
صراحت در اين مسأله ندارد ولى با قراين مختلفى كه در
دست است اين
تفسیر روشن به نظر مى‌رسد.
(نافِلَةً لَكَ)سپس مى‌گويد: «اين يک برنامۀ اضافى است، علاوه بر نمازهاى فريضه براى تو.»
بسيارى اين جمله را
دلیل بر آن دانسته‌اند كه نماز شب بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) واجب بوده است، زيرا «نافلة» به معنى «زياده» است، اشاره به اين‌كه اين فريضه اضافى مربوط به تو است.
بعضى ديگر معتقدند كه نماز شب بر پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) قبلا
واجب بوده است (به قرينه آيات
سوره مزمل)، سپس آيۀ
فوق، آن را
نسخ كرده و مستحب بودن آن را اعلام كرده است، ولى اين تفسير، ضعيف به نظر مى‌رسد، چرا كه نافلة در اصل به معنى مصطلح امروز «نماز مستحب» نبوده، بلكه به معنى «زياده و اضافه» است و مى‌دانيم كه نماز شب هرگاه بر پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) واجب بوده باشد اضافه بر فرايض يوميه است.
به فرزند فرزند نيز «نافلة» گفته شده است، چرا كه زياده بر فرزند است، يعنى بر فرزندان افزوده مى‌شود، چنان‌كه در آيۀ ۷۲
سوره انبیاء مى‌خوانيم:
(وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقوبَ نافِلَةً) «ما به او (به
ابراهیم)،
اسحاق را بخشيديم و
یعقوب (فرزند
اسحاق) را بر او افزوديم.»
تعبير به «نافلة» كه ظاهرا تنها توصيفى براى يعقوب است از اين نظر است كه ابراهيم تنها فرزند صالحى تقاضا كرده بود، خدا نوۀ صالحى نيز بر آن افزود، زيرا «نافلة» در اصل به معنى «موهبت و يا كار اضافى» است.
به هر حال جمع نافلة، «نوافل» است و در
قرآن مجید تنها دوبار به صورت مفرد (در آيات موردبحث) آمده است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «نافلة»، ج۴، ص ۵۱۵.
