مُدَّثِّر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُدَّثِّر: (يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ)مُدَّثِّر در اصل «متدثّر» بوده، «تاء» بدل به «دال» و آنگاه ادغام شده است و به معنی «جامه به خود گرفته و یا جامه
خواب به سر کشیده» است و واژه «دثار» از همین ماده گرفته شده و به معنی «
لباس رو» است که در وقت خواب به سر می‌کشند.
بدون شک
مخاطب در آیات مورد بحث شخص
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است هرچند تصریحی به این عنوان در آن نشده، ولی
قرائن موجود در این
آیات بیانگر این واقعیت است، می‌فرماید: «ای در
بستر آرمیده، و جامه خواب به سر کشیده!»
(یٰا اَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ). «برخیز و انذار کن و عالمیان را بیم ده»
(قُمْ فَاَنْذِرْ).
به موردی (مواردی) از کاربرد مُدَّثِّر در قرآن، اشاره می‌شود:
(يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ) «اى جامه خواب به خود پيچيده و در بستر
آرميده»
علامه طباطبایی در
المیزان می‌فرماید: كلمه مدثر -با تشديد دال و تشديد ثاء- در اصل متدثر بوده، كه از مصدر تدثر
مشتق شده و معنايش پيچيدن
جامه و پتو و امثال آن به خود در هنگام خواب است. و خطاب در اين جمله به
رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) است، كه در چنين حالى بوده، و لذا به همان حالى كه داشته يعنى پتو به خود پيچيده مورد خطاب قرار گرفته، تا ملاطفت را برساند، نظير جمله
(يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ) كه اين
انس و ملاطفت را مى‌رساند.
بعضى
از مفسرين گفته‌اند: مراد از تدثر جامه نبوت به تن پوشيدن آن جناب است، نه جامه ظاهرى، و در حقيقت در اين تعبير نبوت تشبيه به لباس شده، كه صاحبش را مى‌آرايد و زينت مى‌دهد.
بعضى
ديگر گفته‌اند: مراد از آن گوشه‌گيرى و غيبت آن جناب از انظار مردم است، چون در ايامى كه مورد اين خطاب قرار مى‌گرفت در
غار حرا زندگى مى‌كرد. بعضى
ديگر گفته‌اند: مراد از آن استراحت و
فراغت است، گويا به آن جناب خطاب فرموده: هان اى كسى كه فارغ و بى‌خيال استراحت كرده‌اى! زمان فراغت و راحت تمام شد، و اينك زمان دشواری‌هاى تكاليف و رنج هدايت مردم رسيده است.
اينها كه ذكر شد وجوهى است كه هر چند در جاى خود درست و بى‌اشكال است، اما آنچه از عبارت مورد بحث به
ذهن مى‌آيد همان معناى اول است.
اینکه چرا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بستر
آرمیده بود که این خطاب او را دعوت به قیام کرد مفسران احتمالات زیادی داده‌اند:
۱- مشرکان
عرب در آستانه موسم
حج جمع شدند و سران آن‌ها مانند
ابو جهل،
ابو سفیان،
ولید بن مغیره،
نضر بن حارث، و... به
مشورت پرداختند که در برابر سؤالات مردمی که از خارج به
مکه می‌آیند و جسته گریخته مطالبی درباره ظهور پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیده‌اند چه بگویند؟ اگر هرکدام بخواهند جواب جداگانه‌ای بدهند، یکی کاهنش خواند و دیگری
مجنون و دیگری
ساحر، این تشتت آراء اثر منفی خواهد گذاشت، باید با
وحدت کلمه به مبارزه تبلیغاتی بر ضد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برخیزند! بعد از گفت‌وگو به اینجا رسیدند که بهتر از همه این است که بگویند «ساحر» است؛ زیرا یکی از آثار پدیده «
سحر» جدایی افکندن میان دو
همسر، و
پدر و
فرزند است و پیامبر با عرضه
آیین اسلام چنین کاری را انجام داده بود! این سخن به گوش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید سخت ناراحت شده و بیمارگونه، غمگین به خانه آمد و در بستر
آرمید که
آیات فوق نازل شد و او را
دعوت به
قیام و
مبارزه کرد.
۲- این آیات از نخستین آیاتی بود که بر پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شد؛ زیرا از «
جابر بن عبد اللّه» از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده که فرمود: من بر کوه حرا بودم که صدایی برخاست گفت ای
مُحمّد! «تو
رسول خدایی!» به راست و چپ نگاه کردم چیزی ندیدم، به بالای سر نگاه کردم،
فرشته ای را بر عرش در میان
آسمان و
زمین دیدم، ترسیدم، و به‌سوی
خدیجه برگشتم و گفتم: مرا بپوشانید، مرا بپوشانید و آب سرد بر من بریزید، در این هنگام بود که
جبرئیل نازل شد و
(یٰا اَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ) را آورد.
ولی با توجه به این که آیات سوره بیانگر
دعوت آشکار است مسلم می‌شود که این آیات حداقل بعد از سه سال دعوت پنهانی نازل شده، و این با آنچه در روایت فوق آمده است سازگار نیست، مگر این که گفته شود چند آیه آغاز این سوره در آغاز دعوت نازل شده، و آیات بعد مربوط به چند سال بعد است.
۳- پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در حال خواب بود و جامه بر خود افکنده بود، جبرئیل نازل شد و او را بیدار کرد و این آیات را بر او خواند که برخیز و بستر و خواب را کنار بگذار و به انجام
رسالت پرداز.
۴- منظور از پوشیدن جامه، جامه ظاهری نیست، بلکه لباس نبوت و رسالت است، همان‌طور که درباره
پرهیزگاری «لباس التقوی» گفته شده است.
۵- منظور از «مُدّثّر» کسی است که در گوشه عزلت قرار گرفته و در انزوا و تنهایی به سر می‌برد، بنابراین آیه می‌گوید از
انزوا و
عزلت به درآی و به
انذار خلق و هدایت بندگان خدا پرداز. (
فخر رازی این تفسیرهای پنجگانه را به اضافه بعضی از احتمالات دیگر در
تفسیر کبیر خود آورده است و بعضی از مفسران از او
اقتباس کرده‌اند)
تفسیر اول از همه این تفسیرهای پنجگانه مناسب‌تر به نظر می‌رسد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مُدَّثِّر»، ج۲، ص۱۲.
