منابع شبیه‌سازی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله گزیده‌ای از منابع عربی که
شبیه سازی را از منظر
دین و
اخلاق کاویده‌اند، به دانش پژوهان معرفی می‌نماییم.
شبیه سازی از جمله دانش‌های جوانی است که در
سال‌های اخیر موضوع
تحقیق و بررسی
دانش پژوهان قرار گرفته است. اگر ادعای برخی متخصصان را بپذیریم که امکان علمی و عملی چنین مسئله‌ای را قابل
تحقق می‌دانند و از حیث
اخلاقی نیز آن را تجویز می‌نمایند، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد تحولی اساسی در چگونگی تولید مثل
انسانی خواهیم بود. اما در این میان آنچه موجب طرح جدی این مسئله در بسیاری محافل علمی و
دینی جهان شده است، واکنش تقریباً یکسان موحدان جهان، یعنی
مسیحیان،
مسلمانان و یهود، در مورد پیامدهای
تحقق شبیه سازی انسانی است. به راستی دین و اخلاقی که منشأ دینی دارد، در این باره چه نظری دارد؟ عالمان
ادیان توحیدی از چه منظری به این موضوع می‌نگرند؟ دغدغه‌ها و نگرانی‌های آنان از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ موارد اتفاق و افتراق نظرگاه آنان چیست؟
چون پاره عربیِ
جهان اسلام زودتر با این مسئله آشنا و مواجه شده است، دانشوران و از جمله عالمان دینی آن در صدد فهم و چاره جویی و ابراز
رأی خویش در این مسئله برآمده‌اند، اما این که تا چه حد و میزانی توفیق یافته‌اند، بحثی است که مجال دیگری می‌طلبد. شاهد چنین اهتمامی کثرت منابع مکتوبی است که در سال‌های اخیر به جامعه علمی
عرب زبان عرضه شده است، اما متأسفانه در
زبان فارسی به جز چند مقاله در
روزنامه‌ها و نشریات و چند گزارش تصویری و یکی دو کنفرانس علمی محدود، منبع مستقلی در این باب عرضه نشده است و بالطبع جای خالی چنین مباحثی در مطالعات و
تحقیقات حوزوی و دانشگاهی بسیار خالی می‌نماید و از این رو، شایسته اهتمام بس جدی و درخوری است.
بدین جهت، به نظر می‌رسد گزارش کوتاهی از اهتمام دانشوران مسلمان
عرب به این مسئله و پیامدهای مختلف آن، برای
محققان حوزه
فقه و
اخلاق مفید افتد.
گزیده مأخذشناسی، شامل معرفی ۵۱
اثر چاپ شده به
زبان عربی، و در سه بخش کتاب،
مقاله و
کنفرانس به شرح ذیل است:
۱. آدم وعلوم الاستنساخ الخلق والبعث بین المادة والطاقة والعدم، عبدالرحمن محمد الرفاعی، القاهرة، مدبولی الصغیر، ط۱، ۱۹۹۸، وزیری ۳۴۰ص.
مؤلف با استفاده از
آرا و تأویلات
ابن عربی در خصوص
خلق و
بعث، عوالم انسانی،
عالم ذرّ،
قیامت و مانند آن، معنای ویژه و خاصی از
شبیه سازی را مدّ نظر قرار داده و آن را
معجزه ابدی
قرآن قلمداد نموده است.
۲. الهندسة الوراثیة والاستنساخ البشری
والقرآن الکریم، عبدالستار الحاج اسمیر الرجبو،
موصل (
عراق)، مطبعة الانتصار، ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰، وزیری ۸۰ص.
نویسنده با استناد به آیات
قرآنی، شبیه سازی را
معجزه عینی
قرآن دانسته است.
۳. الاستنساخ قنبلة العصر، صبری الدمرداش، الریاض، مکتبة العبیکان، ط۱، ۱۹۹۷، وزیری ۱۳۸ص.
در این اثر، مؤلف به تشریح علمی مسئله شبیه سازی و تبیین دیدگاه‌های مختلف در این خصوص پرداخته است.
۴. الاستنساخ البشری هل هو ضد المشیئة الالهیه؟، عبدالمعز خطاب، القاهره، الدار الذهبیه، ۱۹۹۷، وزیری ۱۰۴ص.
این اثر، در صدد اثبات غیراخلاقی و غیرشرعی بودن شبیه سازی است.
۵. الاستنساخ بدعة العصر فی ضوء الاصول والقواعد والمقاصد الشرعیه (بحث محکم من قبل مرکز البحوث والدراسات الاسلامیة)، نورالدین مختار الخادمی، دمشق دار وحی القلم، ط۱، ۱۴۲۵/ ۲۰۰۴، وزیری ۱۷۶ ص.
این اثر، شبیه سازی را شرعاً
حرام دانسته و به ادله‌ای از کتاب و
سنت استناد جسته است.
۶. الاستنساخ حقائق علمیة وفتاوی شرعیة، جمال نادر،
عمان، دارالاسراء، ۲۰۰۱، وزیری۹۸ص.
این کتاب، گزارشی است از سیر تحول مسئله شبیه سازی، و به دیدگاه‌های مختلف درباره آن اشاره می‌کند.
۷. الهندسة الوراثیة بین معطیات العلم وضوابط الشرع، ایاد احمد ابراهیم، عمان، دارالفتح، ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳، وزیری، ۲۱۴ص.
بخش دوم فصل چهارم این کتاب (ص۱۳۵ - ۱۶۸) با عنوان:(الاستنساخ الجنینی والجسدی) ابعاد دینی شبیه سازی را بررسی می‌نماید.
۸. ابحاث اجتهادیة فی الفقه الطبی، احمد سلیمان الاشقر، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۲۲ق، وزیری ۲۸۰ ص.
بخش اول این کتاب از صفحه ۷ تا ۴۰، تحت عنوان (الاستنساخ فی میزان الشریعة الاسلامیة) به موضوع شبیه سازی از منظر
فقه و
قرآن اختصاص یافته است.
۹. الاستنساخ بین العلم والدین، عبدالهادی مصباح، القاهرة، الدار المصریة اللبنانیة، ط۳، ۲۰۰۲، ۱۳۶ ص.
به این پژوهش، جایزه بهترین کتاب علمی سال
مصر (سال ۱۹۹۷م) تعلق گرفته است. در این اثر مسئله شبیه سازی از لحاظ علمی تبیین و برخی آرای عالمان دین نیز در خصوص آن ذکر شده است.
۱۰.
حقیقة الاستنساخ
ومعجزة القرآن، محمد غرة،
دمشق (ناشر:مؤلف)، ۱۹۹۹م، وزیری ۹۸ ص.
در این کتاب، شبیه سازی از جمله
معجزات غیبی
قرآن قلمداد شده است.
۱۱. الاستنساخ جدل العلم والدین والاخلاق، مجموعة من المؤلفین، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۷م، وزیری ۲۴۰ ص.
این کتاب، مجموعه هشت مقاله است که‌هانی رزق، محمدحسین فضل اللّه، فرانسوا ابومخ، وهبة زحیلی، عادل العوا، عبدالواحد علوانی، عدنان سبیعی، محمدعدنان سالم ابعاد مختلف علمی، دینی و اخلاقی مسئله شبیه سازی را بررسی کرده‌اند و در پایان اسناد و مدارکی از سازمان جهان
بهداشت (
سازمان ملل متحد) و
سازمان کنفرانس اسلامی (مجمع الفقه الاسلامی) ضمیمه شده است.
۱۲. من یخاف استنساخ الانسان، جریجوری‌ای بنس ترجمه احمد مستجیر، القاهرة، کتاب السطور، ۱۹۹۹م، وزیری ۲۶۸ص.
در سه مقاله اوّل این کتاب (ص ۴ ۵۵) به عنوان (الاسلام لایعتمد الانجاب الا طریقاً واحداً هذا نذیر الاستنساخ الانسان فی المیزان) مسئله شبیه سازی از منظر فقهی،
حقوقی و دینی کاویده شده است.
۱۳. الاستنساخ بین العلم والفقه، داود سلمان السعدی، بیروت، دارالحرف الدبی، ۱۴۲۳ق/ ۲۰۰۲م، وزیری ۵۱۲ ص.
مؤلف در این اثر پس از شرح علمی مسئله شبیه سازی، آن را از منظر دینی و اخلاقی مردود می‌شمارد.
۱۴. الاستنساخ البشری بین
القرآن والعلم الحدیث، توفیق محمد علوان، القاهرة، دارالوفاء، ط۱، ۱۴۱۹ق.
۱۵. الاستنساخ والانجاب بین تجریب العلماء و تشریع السماء، کارم السید غنیم، القاهرة، دارالفکر العربی، ط۱، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۸م.
۱۶. الاستنسال (الاستنساخ) بین العلم والدین، محمد الحاج قاسم محمد، الموصل، مطبعة الزهراء، ۱۹۹۹م.
۱۷. حکایة الاستنساخ، عبدالباسط الجمل، القاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۸م.
۱۸. الاستنساخ بین العلم والفلسفة والدین، حسام الدین شحادة، دمشق، مرکز العلم والسلام للدراسات والنشر، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۸م.
۱۹. الاستنساخ البشری بین
الحقیقة والوهم، ماهر احمد الصوفی، مکتب الشعار للطباعة والنشر، ۱۴۱۷ق/ ۱۹۹۷م.
۱. الاستنساخ البشری وموقف العلم والشرع منه، مصطفی جمال التازی، مجلة الهدایة (تونس) العدد الاول، السنة ۲۲، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۲. الاستنساخ من الناحیتین الاخلاقی والقانونی، عبد الناصر بن سالم، مجلة الهدایة (تونس)العدد الثانی، السنة ۲۲، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۳. الاستنساخ بین العلم والشرع وبین المصلحة والمفسدة، سلامة الطیب، مجلة الهدایة (تونس) العدد الثانی، السنة ۲۲، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۴. الاستنساخ، مفتی الجمهوریة التونسیة، مجلة الهدایة (تونس) العدد ۱، السنة ۲۲، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۵. الاستنساخ تفسیره العلمی، حبیبة الشعبونی، مجلة الهدایة (تونس) العدد الاول، السنة۲۲، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۶. الابعاد النفسیة والتربویة التی یطرحها الاستنساخ، محمدبن فاطمة، مجلة الهدایة (
تونس) العدد الثانی، السنة۲۲، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۷. الاستنساخ البشری، سید کاظم الحسینی الحائری، مجلة فقه
اهل البیت، العدد۳۸، السنة العاشرة، ۱۴۲۶/ ۱۰۰۵.
در این مقاله، شبیه سازی از منظر فقه شیعی بررسی شده است.
۸. عملیات التنسیل (الاستنساخ) واحکامها الشرعیة، عبد الناصر، ابو البصل، مجلة ابحاث الیرموک (الاردن) المجلد الرابع عشر، العدد الاول، ۱۴۱۹ق/ ۱۹۹۸م، ص۲۷۱ ۲۹۳.
۹. هل یمکن استنساخ البشر، محمد فیض اللّه الجادربی، مجلة المعرفة، وزارة الثقافة (
سوریه) العدد۴۱۰، السنة۳۶، ۱۹۹۷، ص۵۴۷۲.
۱۰. موقف الاسلام من الاستنساخ الجینی العالمی، محمد فتحی الدرینی، مجلة هدی الاسلام، وزارة الاوقاف والشؤون الاسلامیة (الاردن) المجلد۴۱، العدد السابع، ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸، ص۳۶۴۲.
۱۱. الاستنساخ الواقع العلمی والحکم الشرعی، زیاد احمد سلامة، مجله هدی الاسلام، وزارة الاوقاف والشؤون الاسلامیة (الاردن) المجلد۴۱، العدد العاشر، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۸م، ص۷۱۱۰۳.
۱۲. رؤیة اسلامیة لعلم الهندسة الوراثیة والاستنساخ البشری، عارف علی عارف، مجله اسلامیة المعرفة، المعهد العالمی للفکر الاسلامی (بیروت) العدد الثالث عشر، السنة الثالثة،۱۴۱۹ق/ ۱۹۹۸م.
۱۳. تقنیات الاستنساخ للخلایا والجینات الانسانیة لتشخیص وعلاج الامراض، نجم عبداللّه عبد الواحد، مجله الفقه الاسلامی (العددیة) العدد الثانی عشر، السنة العاشرة، ۱۴۲۰ق/ ۱۹۹۹م، ص۱۴۳ ۱۶۸.
۱۴. ندوة الاستنساخ الجینی اسسه و آثاره، خالد عبداللّه العلی، مجلة المجتمع (کویت)، العدد۱۲۴۴، ۱۹۹۷م.
۱۵. الاستنساخ، محمد احمد عویضة، مجله الثقافیه (الجامعة الاردنیة)، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۱۶. الاستنساخ قد یؤدی بالبشریة ویدمر الانسان، یوسف القرضاوی، مجله المجتمع (کویت)، العدد۱۲۴۴.
۱۷. قرارات الدورة العاشرة والخامسة عشره، مجلة مجمع الفقه الاسلامی (مکة المکرمة)، العدد الثانی عشر، السنة العاشرة، ۱۴۲۰ق/ ۱۹۹۹م.
۱۸. الاستنساخ من الناحیة العلمیة والشرعیة، علی محمد یوسف المحمدی، مجله کلیة الشریعة والقانون (طنطا)، (مصر)، العدد العاشر، ۱۴۱۹ق/ ۱۹۹۹م.
۱۹. ندوة الاستنساخ البیولوجی بین الرفض والقبول، عجیل النشمی، مجله المجتمع (
کویت) العدد۱۲۴۴، ۱۹۹۷م.
۱. الاستنساخ فی میزان الشریعة الاسلامیة، دورة الاستنساخ البشری، محمد سلیمان الاشقر، منظمة المؤتمر الاسلامی، جدة،۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۲. الاستنساخ البشری الجوانب العلمیة للموضوع وآفاته، دورة الاستنساخ البشری، عمر الالغی، الدورة العاشرة، منظمة المؤتمر الاسلامی، جدة، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۳. الانسان بین
العجز عن تبدیل خلق اللّه والمحاولة العابثة لاستنسال نفسه، دورة
حقوق الانسان والتصرف فی الجینات، الدورة الثانیة، اکادیمیة المملکة المغربیة، الرباط، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۴. الموقف الفقهی فی الاستنساخ النباتی والحیوانی والانسانی، کمال الدین جعیط، ندوة الاستنساخ المجلس الاعلی الاسلامی، تونس، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۵. الاستنساخ البشری بین الاقدام والاحجام، دورة الاستنساخ البشری، احمد رجایی الجندی، منظمة المؤتمر الاسلامی، جدة، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۶. الاستنساخ البشر والارایتیون، دورة الاستنساخ البشری، الدورة العاشره، حسان خنحوت، منظمة المؤتمر الاسلامی، جدة، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۷. الاخلاقیات فی الاستنساخ البیولوجی، الندوة المصریة عن اخلاقیات الممارسة البیولوجیة، علی خلیفة، اللجنة الوطنیة المصریة للتربیة والعلوم والثقافة، القاهرة، ۱۹۹۷م.
۸. الاستنساخ، دورة الاستنساخ البشری، الدورة العاشرة، محمد المختار السلامی، منظمة المؤتمر الاسلامی، جدة، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۹. الاستنساخ، ندوة رؤیة اسلامیة لبعض المشکلات الطبیة المعاصرة، صدیقه العوصی، مؤسسة الحسن الثانی للابحاث العلمیة والطبیة والمنظمة الاسلامیة للعلوم الطبیة، الدار البیضاء،۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۱۰. الاستنساخ:تقنیة فوائد و مخاطر، دورة الاستنساخ البشری، صالح عبد العزیز الکریّم، الدورة العاشرة، منظمة المؤتمر الاسلامی، جدة، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۱۱. النظرة العلمیة للاستنساخ، محمد المراکشی، المجلس الاعلی الاسلامی، تونس، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
۱۲. مخاطر الاستنساخ البشری علی قاعدة الزوجیة ونظام الاسرة، محمد صلاح الدین المستاوی، المجلس الاعلی الاسلامی، تونس، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷.
۱۳. الاستنساخ البشری واحکامه الطبیة والعلمیة فی الشریعة الاسلامیة، ندوة رؤیة اسلامیة لبعض المشکلات الطبیة المعاصرة، الندوة الفقهیه التاسعة، مؤسسة الحسن الثانی، الدار البیضاء، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۷م.
برگرفته از مقاله مأخذ شناسی شبیه سازی در جهان عرب -دفتر تبلیغات اسلامی-شماره ۴۴.
