مقبوضة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَّقْبُوضَة: (وَ لَمْ تَجِدُواْ كاتِبًا فَرِهانٌ مَّقْبُوضَةٌ) به معنی
«گرفته و دریافت شده» است.
به موردی از کاربرد
مقبوضة در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِن كُنتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُواْ كاتِبًا فَرِهانٌ مَّقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُم بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ وَ لا تَكْتُمُواْ الشَّهادَةَ وَ مَن يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ) (اگر در سفر بوديد، و نويسنده‌اى نيافتيد، طلبكار، چيزى را
گروگان بگيرد و اگر به يكديگر اطمينان كامل داشته باشيد،
گروگان لازم نيست، و بايد كسى كه بدون
گروگان امين شمرده شده،
امانت و بدهى خود را به موقع بپردازد؛ و از خدايى كه پروردگار اوست، بپرهيزد و
شهادت را كتمان نكنيد. وهر كس آن را كتمان كند، قلبش
گناهکار است. و
خداوند، به آنچه انجام مى‌دهيد، داناست.)
شیخ طبرسی در
مجمع البیان می‌فرماید:
خداوند حكم حصول اطمينان از راه گرو گذاردن را در صورت نبودن شاهد بيان مى‌نمايد:
(وَ إِنْ كُنْتُمْ عَلى سَفَرٍ وَ لَمْ تَجِدُوا كاتِباً فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ) و در صورتى كه شما معامله كنندگان و قرض دهندگان در سفر باشيد و نويسنده‌اى كه سند آن را بنويسد و گواهى كه شاهد آن باشد نيافتيد
وثیقه شما بايد گرويى باشد كه آن را در اختيار طلبكار قرار دهيد و به
اجماع و اتفاق دانشمندان اسلام در صحت رهن شرط است كه حتماً در اختيار طلبكار درآيد و الا اساساً عقد رهن محقق نخواهد شد.
(فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً) و اگر طلبكار به بدهكار اطمينان داشته و او را امين بداند و در برابر آن سند و رهنى نگيرد،
(فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ) در اين صورت بر بدهكار لازم است كه امانت و طلب او را
انکار نكرده و بدون كم كردن به طور تمام در وقت معين آن را بپردازد و حق ندارد طلب او را بامروز و فردا كردن از وقت مقرر تأخير اندازد.
این
آیه در حقیقت مکمل آیه‌ی قبل است و می‌گوید: اگر هنگام
داد و ستد دسترسی به نویسنده نبود تا قرارداد را بنویسد مانند این که در مسافرت
معامله واقع گردد، در این صورت بدهکار برای جلب اطمینان طرف چیزی را به عنوان
گروگان به طلبکار خود می‌پردازد. گرچه از ظاهر آیه در مرحله‌ی ابتدائی به نظر می‌رسد که تشریع «قانون رهن» مخصوص سفر است، ولی با توجه به جملۀ «اگر کاتب نیافتید» به دست می‌آید که منظور بیان نمونه‌ای است از مواردی که کاتب و تنظیم‌کننده سند پیدا نشود؛ بنابراین در وطن هم طرفین می‌توانند تنها به
گروگان اکتفا کنند و در تفاسیر اهل البیت (علیهم‌السّلام) نیز به این حقیقت اشاره شده است. در منابع حدیث
شیعه و
اهل تسنن چنین آمده است که
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زره‌ی خود را در
مدینه به عنوان رهن نزد شخص غیر مسلمانی گذارد و مبلغی به عنوان
قرض از او گرفت.
با توجه به مطالب مذکور،
گروگان باید حتما در اختیار طلبکار باشد تا اثر اطمینان بخشی را داشته باشد:
(فَرِهانٌ مَقْبُوضَةٌ) در
تفسیر عیاشی نیز می‌خوانیم که
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«لا رهن الا مقبوضة.»رهن نیست مگر آنکه طلبکار آن را تحویل گیرد».
همه‌ی این
احکام: نوشتن سند، شاهد گرفتن، رهن گذاشتن، همه و همه مخصوص مواردی است که طرفین نسبت به یکدیگر اطمینان کامل نداشته باشند وگرنه طلبکار نیازی به
سند ندارد و بدهکار نیز باید اطمینان او را محترم بشمارد و به موقع حق او را ادا کند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مقبوضة»، ج۳، ص۵۴۲.
