معاد شناسی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
معاد شناسی، یکی از
آثار ارزشمند
علامه طهرانی بشمار می‌رود.
ایشان این مباحث را در
ماه مبارک
رمضان سال ۱۳۹۶ ق برای شاگردان خود القاء نموده، سپس مذاکرات را به رشته ی تحریر آورده و به صورت ۷۵ مجلس تدوین نموده است. ایشان با استفاده از
آیات قرآنی و
اخبار معصومین علیه‌السّلام و ادله ی عقلی و مطالب ذوقی کیفیت سیر و
حرکت انسان در
دنیا و نحوه ی تبدل نشاه ی
غرور به
عالم حقائق و ارتحال او به سوی
خدا را به نحو وافی وافر مطرح کرده‌اند. مولف همچنین درباره ی
عالم برزخ ، نحوه ی
خلقت فرشتگان ،
نفخ صور ،
حشر و نشر مردم در
صحرای قیامت ،
حساب و
کتاب ،
میزان ،
صراط ،
شفاعت ،
بهشت و
دوزخ بحث مستوفایی به عمل و در خلال مباحث به داستان‌های
جذاب و شیرینی اشاره می‌کند.
اینک به توضیح هر یک از مجالس کتاب می‌پردازیم که در برگیرنده مطالب اصلی کتاب می‌باشد.
۱- انسان بر حسب ظاهر با یک نظام قراردادی و اعتباری زندگی می‌کند؛ ولی بر حسب باطن در یک نظام طبیعی و تکوینی به سر می‌برد و در این میان
دین تنظیم کننده ی روابط میان امور حقیقی و اعتباری است.
۲-
حیات دنیا ظاهری دارد و باطنی و
آخرت باطن دنیا و
حقیقت دنیاست.
۳- کسانی که در دنیا زندگی می‌کنند و
دل به ظاهر دنیا میدهند و ابدا با باطن کاری نداشته و از
وجدان خود که در حقیقت مربوط به خداست نیرو نمی‌گیرند پیوسته در دل آنان محبت دنیا و
آثار آن رو به فزونی می‌رود، مردن برای این افراد بسیار سخت است.
۴- معنای دنیای مذموم زندگی کردن بر اساس تخیلات و شهوات و لذائذ فانیه و
غفلت از برنامه ی حقیقی انسانی و
جهالت و
غفلت از خداست.
۵-
مرگ و
خواب از جنس واحدند و یک
حکم را دارند، در حال مرگ و در حال خواب در هر دو حال
خداوند جان را می‌گیرد، لیکن آن کسی که اجلش رسیده است، آن جان را نگاهداشته و آن که اجلش نرسیده است، جان را در موقع بیداری به او بر می‌گرداند.
۶- فعل
قبض ارواح از ذات مقدس حضرت خالق پیدا می‌شود و در اول وهله در آئینه وجود
ملک الموت ظهور پیدا کرده و سپس از ملک الموت به
فرشتگان دیگر علی حسب
اختلاف درجاتهم و مراتبهم طلوع و ظهور نموده تا بالاخره در گروه فرشتگانی از همه درجه و سعه ی وجودی آنها کمتر است، پدیدار می‌گردد.
۷- چون نفس
انسان از
عالم ملکوت است، لذا ملک الموت از ملکوت انسان
روح او را می‌گیرد.
۸-
سعادت انسان در
ایمان به خدا و عمل به
احکام دینی است و اگر انسان در حال سکرات
موت ایمان بیاورد،
ایمان وی بی فایده خواهد بود.
۹- اولیای الهی چون به مرتبه ی اعلای
کمال رسیده‌اند، لذا
ترس و اندوه و سکرات موت را ندارند و یکسره به
بهشت می‌روند و
ولایت آنها عین ولایت خداست.
۱۰- در حالت موت زشتی‌ها و خوبی‌ها هر کدام به
اصل خود می‌روند.
۱۱- انسان دارای
عوالم سه گانه ی بدن،
مثال و
نفس می‌باشد و در ادعیه مخصوص به
ماه شعبان به این مطلب اشاره شده است.
۱۲- روح انسان بعد از مرگ به
عالمی بنام
عالم برزخ می‌رود
عالم برزخ را
عالم مثال و
عالم خیال نیز می‌گویند.
۱۳- در
عالم برزخ هم
بهشت مثالی وجود دارد وهم
دوزخ مثالی .
۱۴- اعمالی که انسان در دنیا انجام داده، در
برزخ به صورت‌های واقعی ملکوتی برای انسان جلوه می‌کنند.
۱۵- کسانی که روحیه ی استکباری دارند، هیچ وقت به حقائق دست نمی‌یابند.
۱۶- مستضعفینی که راه وصول به حقائق را ندارند، بالاخره مورد
عفو قرار می‌گیرند، انسان اگر در این نشاه تخم
مراقبه را بکارد و بمیرد در
برزخ نفوس ناقصه ی آنها مسیر تکامل را می‌پیماید.
۱۷- تمام پدیده‌های
عالم مادی با قوای ملکوتی اداره می‌شوند.
۱۸- صورت
برزخی مومنان به صورت انسان است، ارواح برای دیدار اهل خود به دنیا می‌آیند و نزول آنها به صورت پرنده از باب
تمثیل است.
۱۹- بهشتی که
حضرت آدم علیه‌السّلام در آن سکنی داشت بهشت
برزخی و مثالی است، اعمال انسان در
برزخ تجسم پیدا می‌کند.
۲۰- مولف از مجلس بیستم به بیان مقدمات
عالم قیامت کبری و حضور انسان در پیشگاه پرودرگار و شرح
عوالمی را که انسان در این دوره از
حیات اخروی طی می‌کند، می‌پردازد. لازم به ذکر است که تحقق ظهور
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف قبل از قیامت حتمی است.
۲۱-
ساعت قیامت فرا نمی‌رسد، مگر انکه ده
آیه از آیات الهیه به ظهور می‌پیوندد و مراد از
یاجوج و ماجوج همان طائفه مغول هستند.
۲۲- معنای دمیدن
اسرافیل در صور و همچنین بیان معانی غیبیة از باب
تشبیه معقول به محسوس است و در
آیات و
روایات بسیار دیده می‌شود.
۲۳- مراد از «من فی الارض» در آیه ی صعق، اهل
برزخ و مراد از «من فی السموات» اهل
عالم تجرد هستند.
۲۴- مراد از «الا من شاء الله» در آیه ی صعق، مخلصین هستند که هرگز در
اثر نفخ صور نمی‌میرند.
۲۵- مقربین و مخلصین مظهر اسمای حسنای الهیه هستند.
۲۶- کسی که از خودیت خود که جنبه ی خلقی و دعوت به نقس و انانیت و
استکبار اوست، بیرون آید و در ذات و صفات خدا فانی شود، او متحقق به وجه الله شده و برای او هلاکت و مرگ نیست.
۲۷- در قیامت موجوادت خود را فانی و
سراب نشان داده و ابدا در خود
استقلال و اتکائی ندارند و جنبه ربط آنها با خدا
روشن و
آشکار می‌گردد.
۲۸- شیئیت اشیاء از نقطه نظر وجه خلقی همه هالک و فانیاند؛ ولی از نظر وجه اللهی پیوسته باقی هستند.
۲۹- در معاد لقاء و شهود تفصیلی حضرت پروردگار محقق می‌شود.
۳۰- قیامت در عرض
برزخ نیست، بلکه در طول آنست و افرادی که در دنیا هستند می‌توانند هم به
برزخ بر
سند و هم به قیامت.
۳۱- چون
عالم قیامت بروز حقائق است، لذا کیفیت نزول
نور توحید و ولایت در
عوالم برای اهل قیامت مشهود خواهد بود.
۳۲-
کفار و
فجار در قیامت در ظلمات بسر می‌برند و دائما محجوبند.
۳۳- همان طوری که انسان با سراسر وجودش پائین آمده است، همچنین با سراسر وجودش دوباره صعود نموده و بازگشت می‌کند.
۳۴- مقدماتی را که طبیعیون برای
انکار معاد اقامه می‌کنند، از نوع مقدمات تخیلیه و شعریه
تجاوز نمی‌کند و این مساله در
علوم فاقد ارزش و
اعتبار است.
۳۵-
خداوند به وسیله اسم «المحیی» مردگان را زنده می‌کند و ندای
حضرت ابراهیم علیه‌السّلام به مرغان ندای ملکوتی بوده است.
۳۶- بارش چهل روز باران برای حشر مردگان حاوی اسم «المحیی» است و از باب تمثیل است، در باب کیفیت
معاد جسمانی آرای
علمای مختلف است.
۳۷- شبهه ی آکل و ماکول از راه
قاعده فلسفه «شیئیت اشیاء به صورت آنهاست نه به ماده ی آنها» قابل حل است.
۳۸- دفع شبهات وارده بر
معاد جسمانی و بررسی تفصیلی
شبهه آکل و ماکول .
۳۹- مولف با ۷ مقدمه معاد جسمانی را
ثابت می‌کند.
۴۰-
صدر المتالیهین می‌گوید، این بدن بعینه و به صورت
جسد در
روز قیامت محشور می‌شود و برای او منکشف می‌شود که معاد در روز بازپسین مجموع نفس و بدن بعینهما و شخصهما خواهند بود و آنچه در قیامت مبعوث می‌گردد، خود این بدن است نه بدن دیگری که با او مبین بوده باشد.
۴۱- تطایر کتب به معنای باز شدن نامه‌های عمل است، انکار نامه و اصلاح نامه ی عمل در قیامت امکان پذیر نیست.
۴۲- آیاتی در
قرآن مجید داریم که دلالت دارد بر آنکه بعضی از افراد نامه عملشان از سمت راست و دسته‌ای نامه ی عملشان از سمت چپ می‌باشد.
۴۳-
امام که همان مقام
ولایت کلیه است، در حقیقت جان و حقیقت کتاب
آفرینش و کاخ وجود است و بر تمام افراد اعم از بهشتی و جهنمی سیطره دارد.
۴۴-
شهید و شاهد یک معنی دارد و شهادت به معنای حضور است و دارای دو مرحله است: مرحله عمل و مرحله اداء.
۴۵-
شرط شهادت آنست که علاوه بر ظواهر اعمال بر بواطن و سرائر
عالم باشد و اگر چنین نباشد، شهادت از حیطه وجودی و سعه ی
علمی او خارج است.
۴۶- یک دسته از کسانی که در روز قیامت برای اداء شهادت حاضر می‌شوند،
ملائکه هستند.
۴۷- چون اعضاء و جوارح انسان دارای
حیات و شعور هستند، لذا در قیامت شهادت میدهند و شهادت آنها اختصاص به دشمنان خدا دارد.
۴۸-
زمان و مکان دارای فهم و شعورند و در قیامت شهادت میدهند.
۴۹-
قرآن و اعمال در قیامت شهادت میدهند.
۵۰- قرآن در قیامت به صورت مثالی ظاهر می‌شود و آن صورت مثال حقیقت قرآن است و آن صورت مثالی با انسان تکلم می‌کند.
۵۱- راه‌های بسوی خدا بسیار است؛ ولی
صراط مستقیم تنها یکی است و تمام این راه‌ها به مقدار نزدیک بودنش به راه مستقیمی که اقصر فاصله بین بنده و بنده خداست از صراط مستقیم بهره دارند و
صراط علی بن ابیطالب علیه‌السّلام یگانه راه مستقیم است.
۵۲- انسان برای رسیدن به کمال باید
عوالم هفتگانه را طی کند و مراد از صراط مستقیم در قرآن
امیرالمومنین علیه‌السّلام می‌باشد.
۵۳- تمام افراد
جن و
انس که حامل تکلیف الهی هستند باید از صراط عبور کنند، گر چه مستلزم سختی‌ها و مشکلات و امتحانات و ابتلائات و مجاهدات باشد و در آن جهان صراط به صورت پلی به روی
جهنم است که تا از آن عبور نشود به درجات علیا و مقامات حسنی نمی‌توان رسید.
۵۴- میزان در روز قیامت
حق و
عدل است و کسانی که به درجه ی خلوص و
طهارت مطلقه رسیده‌اند و از فانیان در ذات احدیت گشته‌اند برای آنان میزانی نخواهد بود.
۵۵- معیار و میزان
انبیاء و
اوصیاء هستند و هر امتی با موازین روحی و عملی و سلوکی امامش سنجیده می‌شود، امیرالمومنین علیه‌السّلام میزان اعمال است چون کردار و صفات و نیات و وجودش برای خداست.
۵۶- یکی از مراحلی که در قیامت پیش داریم، مرحله ی
حساب است و چون
علم خدا به اشیاء
علم حضوری است، لذا «سریع الحساب» است.
۵۷- آیات در
قرآن کریم وارد است که دلالت دارد بر آن که مردم از نقطه ی نظر حساب و سختی و آسانی آن در مرتبه ی واحد نیستند، بلکه بعضی حسابشان سخت و برخی آسان است، مولف در این مجلس درباره ی حقیقت زمان بحث کرده و نظریه نسبیت زمان را بر اساس نظریه انیشتین مورد بررسی قرار می‌دهد.
۵۸- حساب کسانی که به مقام فناء فی الله نرسیده‌اند، مواخذه و
توبیخ و
تبکیت و حداقل
ملامت و به واسطه ی شائبه ی دوئیت که در آنان است، مورد باز خواست و در برابر قرار گرفتن تکلیف است؛ ولی حساب اولیاء و انبیاء و مقربان و مخلصان که مقام بقاء بعد از فناء رسیده‌اند، از باب رد و بدل و گفتگوی حبیب با محبوب و کشف اسرار درون حرم بین
محرم و صاحب حرم است.
۵۹- بر اساس آیات قرآنی چون نباتات و جمادات و حیوانات دارای
علم و حیات هستند، لذا در قیامت محشور می‌شوند.
۶۰- بحث شفاعت از بهترین و عالی‌ترین ابحاث معاد است، چه در آیات قرآنی و چه در
روایات معصومین علیه‌السّلام سخن از این موضوع بسیار به میان آمده است، برخی در این مساله تا آنجا زیاده روی کرده‌اند که
شفاعت را به نصاب و معاندان هم رسانده‌اند و برخی هم آنقدر کوتاه آمده‌اند که شفاعت را به طور کلی انکار کرده‌اند.
علامه در بحث شفاعت از
تفسیر المیزان و رساله ی معاد
علامه طباطبائی بهره‌های فراوانی برده است.
۶۱- چون
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم واسطه ی در خلقت
عالم تکوین و سبب پیدایش موجودات جهات
تجرد و ماده و نشاه ملک و ملکوت می‌باشد، لذا حائز مقام شفاعت در قیامت می‌باشد.
۶۲- در این مجلس درباره ی اصناف شفاعت کنندگان بحث به میان می‌آید.
۶۳- آنچه از کلیات
آیات و
روایات استفاده می‌شود، این است که
شرط شفاعت ایمان است. ایمان به خدا و
رسول خدا و به اوصیاء و اولیای رسول خدا.
۶۴- از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره ی مقام محمود سوال می‌کنند، حضرت می‌فرماید:
مقام محمود مقام شفاعت است.
۶۵- منبر و لواء در
روز قیامت مخصوص رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
اهل بیت او می‌باشد.
۶۶-
حوض کوثر که به علی بن ابی طالب اختصاص دارد. مقام ظهور و بروز ولایت است و
شیعیان او به آن وارد می‌شوند.
۶۷- مقام
اعراف که مقامی است، بسیار رفیع و منیع اختصاص به کسانی دارد که هم بر بهشت و هم بر
دوزخ حاکماند و بر هر دوی آنها مسیطر و مسلط هستند.
۶۸- بهشت و دوزخ در ملکوت
زمین است و در حال حاضر موجودند.
۶۹- بهشت محل پرهیزکاران و پاکدلان است و در
بهشت مومنان به لقاء پروردگارشان نائل می‌شوند.
۷۰- بهشت دارای درجات مختلف و متفاوتی است که برخی بر برخی فضیلت دارد.
۷۱-
مشرکان ،
معاندان ،
کافران ،
منافقان در جهنم هستند.
۷۲- مولف در این مجلس درباره ی
جبر و
اختیار بحث مستوفایی به عمل آورده و در نهایت مساله
امر بین الامرین را ثابت می‌کند.
۷۳-
زقوم درخت جهنمی است و در مقابل
درخت طوبی است و اصل بعد از ولایت و
سعادت است.
۷۴- حقیقت جهنم
یاس از
رحمت خداوند است و
انانیت ،
حجاب و موجب دخول در جهنم است.
۷۵- آخرین مجلس کتاب معاد شناسی اختصاص به خلود دارد. مولف ابتدا
آیات خلود
بهشتیان و
دوزخیان را مطرح کرده، سپس با دلایل عقلی آن را ثابت می‌کند، سپس به اشکالات وارده جواب می‌دهد.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
