• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محکم و متشابه (لغات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محکم و متشابه: (آياتٌ مُّحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ)
«محکم» در اصل از «احکام» به معنى «ممنوع ساختن» گرفته شده و به همين دليل به موضوعات پايدار و استوار «محكم» گفته مى‌شود، زيرا عوامل نابودى را از خود مى‌رانند و همچنين به سخنان روشن و قاطع كه هرگونه خلافى را از خود دور مى‌سازند، «محكم» گفته شده و به اين ترتيب معانى «استوار گردانيدن» در آن افتاده است.
واژه «متشابه» در اصل به معنى چيزى است كه قسمتهاى مختلف آن، شبيه يكديگر باشند، به‌همين‌جهت به جمله‌ها و كلماتى كه معنى آنها پيچيده باشد و گاهى احتمالات مختلف درباره آن داده شود، «متشابه» مى‌گويند.
منظور از آیات محكمات، آياتى است كه مفهوم آن به قدرى روشن است كه جاى گفتگو و بحث در معنى آن نيست. و منظور از متشابهات قرآن ، يعنى آياتى كه معانى آن در بدو نظر پيچيده است و در آغاز، احتمالات متعدد در آن مى‌رود اگرچه با توجه به آيات محكم، تفسير آنها روشن است. در حقيقت «آيات محكم» از يک نظر همچون شاهراههاى بزرگ، و «آيات متشابه» همانند جاده‌هاى فرعى هستند، روشن است كه اگر انسان در جاده‌هاى فرعى، احيانا سرگردان شود، سعى مى‌كند خود را به نخستين شاه‌راه برساند و ازآنجا مسير خود را اصلاح و پيدا كند.



به موردی از کاربرد محکم و متشابه در قرآن، اشاره می‌شود:

۱.۱ - محکم و متشابه (آیه ۷ سوره آل عمران)

(هُوَ الَّذيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُّحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاء الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاء تَأْويلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْويلَهُ إِلاّ اللّهُ وَ الرّاسِخُونَ في الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاّ أُوْلُواْ الألْبابِ) «او كسى است كه اين کتاب آسمانی را بر تو نازل كرد؛ كه بخشى از آن، آيات «محكم» (صريح و روشن‌) است؛ كه اساس اين كتاب مى‌باشد؛ و پيچيدگى آيات ديگر، را بر طرف مى‌كند. و بخشى ديگر، «متشابه» و پيچيده است. امّا آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال آيات متشابه‌اند، تا فتنه‌انگيزى كنند و مردم را گمراه سازند؛ و تفسیر نادرستى براى آن مى‌طلبند؛ در حالى كه تفسير آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمى‌دانند. آنها كه به دنبال درک اسرار آيات قرآنند مى‌گويند: «ما به آن ایمان آورديم؛ تمامى آن از جانب پروردگار ماست.» و جز خردمندان، متذكّر نمى‌شوند و اين حقیقت را درک نمى‌كنند.»

۱.۲ - محکم و متشابه در المیزان و مجمع‌البیان

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: ماده حا- كاف- ميم ماده‌اى است كه در همه مشتقاتش اين معنا خوابيده كه مثلا فلان چيز كه محكم است، بدين جهت محكم است كه فساد در آن رخنه نمى‌كند، و چيزى آن را پاره پاره نساخته و كار آن را مختل نمى‌سازد، و همچنين احكام، و تحكيم، و حكم -به معناى داوری- و نيز حِکمت، -به معناى معرفت تام و علم جازم و نافع- و همچنين حُكمت بضم حا -به معناى افسار اسب- كه در همه اين مشتقات معنايى از نفوذناپذيرى و محكم بودن ساختمان، خوابيده، بعضى از دانشمندان گفته‌اند كه: ماده مورد بحث، دلالت دارد بر دو چيز: نفوذناپذيرى و منعى كه توأم با اصلاح باشد.
و در آيه مورد بحث، منظور از احكام محكمات، صراحت و اتقان اين آيات است، و مى‌خواهد بفرمايد آيات محكم مانند آيات متشابه هيچ تشابهى در آنها نيست، و خواننده بدون ترديد و اشتباه به معنايش پى مى‌برد، نه اينكه العياذ باللَّه معنايش اين باشد كه بعضى از آيات قرآن معنادار است، و بعضى ديگر سست و بى‌معنا است.

۱. آل عمران/سوره ۳، آیه ۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ط دار القلم، ص۲۴۹.    
۳. ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، ج۲، ص۹۱.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ص۴۴۳.    
۵. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۳۴۹.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه‌ ط-دار الکتب الاسلامیه، ج ۲، ص ۴۳۱.    
۷. آل عمران/سوره ۳، آیه ۷.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص ۵۰.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج ۳، ص ۲۹.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج ۳، ص ۱۹.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج ۳، ص ۲۳۲.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۹۹.    



شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله « محکم و متشابه »، ص ۵۶۳.    


رده‌های این صفحه : لغات سوره آل عمران | لغات قرآن




جعبه ابزار