• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن موسی واسطی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ابوبکر محمدبن موسی واسطی، مشهور به ابن فرغانی، از مشایخ مشهور صوفیه در قرن چهارم هجری می‌باشد.


اصل او را از فرغان دانسته اند.
[۱] سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸ نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
[۲] قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.

از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. بنا بر گزارش نخستین تذکره‌های اهل تصوف، ابوبکر واسطی در بغداد ، در محضر جنید بغدادی و سپس ابوالحسن نوری، مبانی و اصول تصوف را آموخت
[۳] قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
[۴] سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
[۵] درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
[۶] برتلس، یوگنی ادواردویچ، تصوف و ادبیات تصوف، ج۱، ص۳۰۸، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران ۱۳۵۶.
و ظاهراً نزد آنان و دیگر مشایخ صوفی از شهرت و مقام عالی برخوردار بوده است.
[۷] هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۹۴، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.


از واسطی سخنان بلندی دربارۀ حقایق و اصول تصوف باقی‌مانده است که اشراف او را بر مقامات و احوال صوفی و مبادی و آداب تصوف نشان می‌دهد.
[۸] سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
[۹] قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
[۱۰] درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
این سخنان، بسیارمورد توجه اهل تصوف و به ویژه نخستین تذکره نویسان صوفی قرار گرفته، زیرا تقریباً در تمامی آثار آنان، استناد و ارجاع به گفته های وی مشهود است. برخی از محققان، کلام وی را غامض و عالی و دور از دسترس فهم عوام می‌دانند
[۱۱] هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۹۵، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.
و معتقدند هیچ‌کس مانند او دربارۀ اصول تصوف سخن نگفته است.
[۱۲] قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
[۱۳] سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
[۱۴] درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
برخی نیز او را صاحب مقامات و کرامات دانسته اند.
[۱۵] درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.


از واسطی اثری بر جای نمانده است. در برخی منابع از گونه ای تفسیر قرآن به نام تفسیر ابوبکر محمدبن موسی الواسطی الفرغانی یاد شده است که از آن اثری نیست و برتلس
[۱۶] برتلس، یوگنی ادواردویچ، تصوف و ادبیات تصوف، ج۱، ص۳۰۲، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران ۱۳۵۶.
، اصولاً انتساب چنین تفسیری را به او رد کرده است.
بنابرتذکره‌های معتبر اهل تصوف، واسطی در جوانی ، زمانی که هنوز مشایخ وی در قید حیات بودند، به خراسان رفت و در مرو اقامت گزید. گفته‌اند وی در مرو بسیار محبوب بود و ۲۳ سال در آن‌جا منبر وعظ و تبلیغ داشت.
[۱۷] سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
[۱۸] قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
[۱۹] هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۹۵، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.


وی در سال ۳۲۰
[۲۰] قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
[۲۱] سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
[۲۲] درویزه، ارشادالمریدین، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
و به روایتی درسال ۳۰۸، در مرو درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.
[۲۳] درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.


(۱) برتلس، یوگنی ادواردویچ، تصوف و ادبیات تصوف، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران ۱۳۵۶.
(۲) سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
(۳) درویزه، ارشادالمریدین، مصر۱۳۰۳.
(۴) قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
(۵) هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.

۱. ↑ سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸ نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
۲. ↑ قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
۳. ↑ قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
۴. ↑ سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
۵. ↑ درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
۶. ↑ برتلس، یوگنی ادواردویچ، تصوف و ادبیات تصوف، ج۱، ص۳۰۸، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران ۱۳۵۶.
۷. ↑ هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۹۴، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.
۸. ↑ سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
۹. ↑ قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
۱۰. ↑ درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
۱۱. ↑ هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۹۵، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.
۱۲. ↑ قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
۱۳. ↑ سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
۱۴. ↑ درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
۱۵. ↑ درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
۱۶. ↑ برتلس، یوگنی ادواردویچ، تصوف و ادبیات تصوف، ج۱، ص۳۰۲، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران ۱۳۵۶.
۱۷. ↑ سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
۱۸. ↑ قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
۱۹. ↑ هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلّابی، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۹۵، تصحیح ژوکوفسکی، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۸ش.
۲۰. ↑ قشیری، عبدالکریم، رساله القشیریه، ج۱، ص۱۴۰، تصحیح عبدالحلیم محمود، مصر۱۹۶۶.
۲۱. ↑ سُلمی، عبدالرحمن، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۸۸، نورالدین سریبه، مصر ۱۴۱۸.
۲۲. ↑ درویزه، ارشادالمریدین، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.
۲۳. ↑ درویزه، ارشادالمریدین، ج۱، ص۱۴۵، مصر۱۳۰۳.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن موسی واسطی»، شماره۶۸۳۸.    


رده‌های این صفحه : تراجم | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن چهارم
جعبه ابزار