• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالرحمان انصاری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: محمد بن عبدالرحمان انصاری (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی).

ابن اَبی‌ لِیْلی‌، محمّد بن عبدالرّحمان‌ بن ابی‌ لیلی‌ انصاری‌ کوفی‌ (۷۴- ۱۴۸ق‌/۶۹۳ - ۷۶۵م‌)، فقیه‌، محدّث‌، مفتی‌ و قاضی‌ کوفه‌.


پدر محمد، عبدالرّحمان‌ از بزرگان‌ تابعین‌ بوده‌ است‌.
[۱] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، ج۱۰، ص۱۹۹، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتاب‌ العربی‌.    
در کودکی‌ پدرش‌ را از دست‌ داد و از این‌ رو نتوانست‌ از دانش‌ او بهره‌ گیرد.
[۲] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۰، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.


ابن ابی‌ لیلی‌ از عالمان‌ و فقیهان‌ و محدّثان‌ بنام‌ روزگار خود، فقه‌ و حدیث‌ و قرائت‌ قرآن‌ آموخت‌.
مشایخ‌ او عبارتند از شعبی‌، نافع‌ عمری‌، عطیّه عوفی‌، برادر خود عیسی‌، پسر برادرش‌ عبدالله‌ بن عیسی‌،
[۳] ابن ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، ج۲، ص۳۲۲، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۹۵۲م‌.
عطاء بن ابی‌ رباح‌، قاسم‌ بن عبدالرحمان‌ بن عبدالله‌ بن مسعود، منهال‌ بن عمرو، عمرو بن مرّه، ابو زبیر مکّی‌، حکم‌ بن عتیبه، حُمیضة بن شمردل‌، اسماعیل‌ بن امیّه، ثابت‌ بن عبید، اجلح‌ بن عبدالله‌، عبدالله‌ بن عطاء، محمد بن عبدالرحمان‌ بن سعد بن زُراره، داوود بن علی‌ امیر و دیگران‌.
[۴] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۰-۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.


ابن ابی‌ لیلی‌ از فقیهان‌ بزرگ‌ و از اصحاب‌ رأی‌ روزگار خود بود.
در روزگار بنی‌ امیّه‌ به‌ کار قضاوت‌ در کوفه‌ گمارده‌ شد و در روزگار عباسیان‌ نیز تا آخر عمر این‌ سمت‌ را حفظ کرد و در حدود ۳۳ سال‌ در این‌ مقام‌ باقی‌ ماند.
[۵] ابن خلکان‌، وفیات‌ الاعیان، ج۴، ص۱۷۹.

او با امام‌ ابوحنیفه‌ (د ۱۵۰ق‌/ ۷۶۷م‌) معاصر و چند سالی‌ از او بزرگ‌تر بود، اما بین‌ آن‌ دو همواره‌ ناسازگاری‌هایی‌ بر سر مسائل‌ فقهی‌ وجود داشت‌ و ابوحنیفه‌ بر برخی‌ از احکام‌ قضایی‌ و روش‌ داوری‌ ابن ابی‌ لیلی‌ خرده‌ می‌گرفت‌.
[۶] ابن خلکان‌، وفیات‌ الاعیان، ج۴، ص۱۷۹-۱۸۰.
یکی‌ از دلایل‌ این‌ خرده‌گیری‌ها این‌ بود که‌ ابوحنیفه‌ در فتوا و آرای‌ خود جسور بود و ابن ابی‌ لیلی‌ محتاطانه‌ عمل‌ می‌کرد.
ذهبی‌ وی‌ را در فقاهت‌ همتای‌ ابوحنیفه‌ دانسته‌ است‌.
[۷] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.

امام‌ احمد بن حنبل‌ فقه‌ ابن ابی‌ لیلی‌ را از حدیث‌ وی‌ برتر دانسته‌ است‌.
[۸] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.

او را در قضاوت‌ و برخی‌ از مسائل‌ فقهی‌ آراء ویژه‌ای‌ است‌.
[۹] ابن ابی‌ الدم‌، ابراهیم‌، ج۱، ص۲۶۵، ادب‌ القضاء، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زحیلی‌، دمشق‌، ۱۹۷۵م‌.


با این‌که‌ پدرش‌ شیعی‌ و از یاران‌ بنام‌ و معتبر امام‌ علی‌ (ع‌) به‌ شمار می‌رفت‌، اما خود او سنّی‌ بوده‌ است‌.
نوبختی‌
[۱۰] نوبختی‌، حسن‌، ج۱، ص‌ ۷، فرق‌ الشیعة، به‌ کوشش‌ محمد صادق‌ بحرالعلوم‌، نجف‌، ۱۳۵۵ق‌.
و اشعری‌ قمی‌
[۱۱] اشعری‌ قمی‌، سعد، ج۱، ص‌ ۶، المقالات‌ و الفرق‌، به‌ کوشش‌ محمد جواد مشکور، تهران‌، ۱۹۶۳م‌.
وی‌ را از حشویّه‌ دانسته‌اند.

بیشتر محدّثان‌ و رجال شناسان‌ اهل سنّت‌ او را موثّق شمرده‌اند
[۱۲] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، میزان‌ الاعتدال‌، ج۳، ص۶۱۳، به‌ کوشش‌ علیم‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۱۹۶۳م‌.
و حتّی‌ بعضی‌ از رجال‌ شناسان‌ شیعی‌ او را راست‌گفتار و ممدوح‌ یاد کرده‌اند.
[۱۳] حلّی‌، تقی‌الدین‌ حسن‌، ج۱، ص۳۲۲، الرّجال‌، به‌ کوشش‌ جلال‌الدین‌ ارموی‌ محدّث‌، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.
[۱۴] علامّه حلّی‌، خلاصة الاقوال‌، ج۱، ص۸۱، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.

با این‌همه‌ نظرهای‌ مختلفی‌ در اعتبار حدیث‌ او ابراز شده‌ است‌.
نسائی‌ می‌نویسد او یکی‌ از فقها بود که‌ در حدیث‌ قوی‌ نبود
[۱۵] سیروان‌، عبدالعزیز عزالدین‌، ج۱، ص۲۰۵، المجموع‌ فی‌ الضعفاء و المتروکین‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌، ص۱۹۸۵م‌.
و ابن حنبل‌ او را ضعیف‌ الحدیث‌ گفته‌ است‌
[۱۶] ابن حبان‌، محمد، ج۲، ص۲۴۴، المجروحین‌ من‌ المحدّثین‌ و الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، دارالمعرفة.
و برخی‌ گفته‌اند: در حفظ حدیث‌ کسی‌ از ابن ابی‌ لیلی‌ بدتر نبوده‌ است‌.
[۱۷] ابن حبان‌، محمد، ج۲، ص۲۴۴، المجروحین‌ من‌ المحدّثین‌ و الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، دارالمعرفة.


قمّی‌ می‌نویسد که‌ طوسی‌ (د ۴۶۰ق‌/۱۰۶۸م‌) ابن ابی‌ لیلی‌ را از شاگردان‌ امام‌ جعفر صادق‌ (ع‌) دانسته‌
[۱۸] قمی‌، عباس‌، الکنی‌ و الالقاب‌، ج۱، ص۲۰۲، تهران‌، ۱۳۹۷ق‌.    
و طبرسی‌ حدیثی‌ آورده‌ است‌ که‌ گرایش‌ شدید او را به‌ امام‌ صادق‌ (ع‌) نشان‌ می‌دهد،
[۱۹] طبرسی‌، احمد، ج۲، ص۳۵۸-۳۶۰، الاحتجاج‌، به‌ کوشش‌ محمدباقر خرسان‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.
اما روشن‌ است‌ که‌ او شیعی‌ نبوده‌ است‌، زیرا گفته‌اند که‌ او به‌ رأی‌ خود فتوا می‌داده‌،
[۲۰] ابن قتیبه‌، عبدالله‌، ج۱، ص۴۹۴، المعارف‌، به‌ کوشش‌ ثروت‌ عکّاشه‌، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.
و نیز احادیثی‌ که‌ در مورد او در برخی‌ از منابع‌ روایی‌ شیعی‌ نقل‌ شده‌، شواهدی‌ است‌ بر این‌که‌ او شیعی‌ نبوده‌ است‌.
[۲۱] طوسی‌، محمد، ج۶، ص۲۲۱، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.    
[۲۲] طوسی‌، محمد، ج۹، ص۱۴۱، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.    
[۲۳] طوسی‌، محمد، ج۹، ص۲۰۸، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.    


بسیاری‌ از راویان‌ سده ۲ق‌/۸م‌ در عراق‌ از ابن ابی‌ لیلی‌ حدیث‌ شنیده‌ و نقل‌ کرده‌اند که‌ از آن‌ میان‌ می‌توان‌ به‌ اینان‌ اشاره‌ کرد: ابن ابی‌ عُمیر،
[۲۴] نوری‌، میرزاحسین‌، ج۳، ص۸۴۴، المستدرک‌، قم‌، مؤسسه اسماعیلیان‌.
قاضی‌ ابویوسف‌،
[۲۵] قاضی‌ ابویوسف‌، یعقوب‌، ج۱، ص۲۰، الخراج‌، بیروت‌، دارالمعرفة.
شعبه‌، وکیع‌، ابونعیم‌، ابن جریج‌، شریک‌، قیس‌ بن ربیع‌، علی‌ بن مسهر، عبیدالله‌ بن موسی‌،
[۲۶] ابن ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، ج۷، ص۳۲۲، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۹۵۲م‌.
حسن‌ بن صالح‌ بن حی‌،
[۲۷] ابواسحاق‌ شیرازی‌، ابراهیم‌، ج۱، ص۱۱۲، طبقات‌ الفقهاء، به‌ کوشش‌ خلیل‌ المیس‌، بیروت‌، دارالقلم‌.
عمران‌ بن محمد (فرزند او)،
[۲۸] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، تاریخ‌ اسلام‌، ج۶، ص۱۲۳، قاهره‌، ۱۳۶۷ق‌.
حمزه زیّات‌، سفیان‌ ثوری‌، احوص‌ بن جوّاب‌، علی‌ ابن هاشم‌ بن برید، یحیی‌ بن ابی‌ زائده‌، عمرو بن ابوقیس‌ رازی‌، عقبة بن خالد، عبدالله‌ بن داوود خریبی‌، عیسی‌ بن یونس‌، محمد بن ربیعه، عبیداللّه‌ بن موسی‌ و عیسی‌ بن مختار بن عبدالله‌.
[۲۹] ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.


گفته‌ شده‌ است‌ که‌ او اثری‌ به‌ نام‌ الفرائض‌
[۳۰] ابن ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص۲۵۶.
و نیز کتابی‌ با عنوان‌ الفردوس‌ داشته‌ است‌، اما نشانی‌ از آن‌ دو در دست‌ نیست‌.
[۳۱] خوانساری‌، محمدباقر، ج۷، ص۲۵۳، روضات‌ الجنّات‌، به‌ کوشش‌ اسدالله‌ اسماعیلیان‌، قم‌، ۱۳۹۲ق‌.

آراء فقهی‌ او از طریق‌ قاضی‌ ابویوسف‌ در کتاب‌ ما اختلف‌ فیه‌ ابوحنیفه و ابن ابی‌ لیلی‌ و شرحی‌ که‌ شافعی‌ در کتاب‌ الاَم‌ برای‌ آن‌ نوشته‌ به‌ دست‌ ما رسیده‌ است‌.

(۱) ابن ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۹۵۲م‌.
(۲) ابن ابی‌ الدم‌، ابراهیم‌، ادب‌ القضاء، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زحیلی‌، دمشق‌، ۱۹۷۵م‌.
(۳) ابن حبان‌، محمد، المجروحین‌ من‌ المحدّثین‌ و الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، دارالمعرفة.
(۴) ابن خلکان‌، وفیات‌ الاعیان.
(۵) ابن قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به‌ کوشش‌ ثروت‌ عکّاشه‌، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.
(۶) ابن ندیم‌، الفهرست‌.
(۷) ابواسحاق‌ شیرازی‌، ابراهیم‌، طبقات‌ الفقهاء، به‌ کوشش‌ خلیل‌ المیس‌، بیروت‌، دارالقلم‌.
(۸) اشعری‌ قمی‌، سعد، المقالات‌ و الفرق‌، به‌ کوشش‌ محمد جواد مشکور، تهران‌، ۱۹۶۳م‌.
(۹) حلّی‌، تقی‌الدین‌ حسن‌، الرّجال‌، به‌ کوشش‌ جلال‌الدین‌ ارموی‌ محدّث‌، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.
(۱۰) خوانساری‌، محمدباقر، روضات‌ الجنّات‌، به‌ کوشش‌ اسدالله‌ اسماعیلیان‌، قم‌، ۱۳۹۲ق‌.
(۱۱) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، تاریخ‌ اسلام‌، قاهره‌، ۱۳۶۷ق‌.
(۱۲) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
(۱۳) ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، میزان‌ الاعتدال‌، به‌ کوشش‌ علیم‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۱۹۶۳م‌.
(۱۴) سیروان‌، عبدالعزیز عزالدین‌، المجموع‌ فی‌ الضعفاء و المتروکین‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌، ص۱۹۸۵م‌.
(۱۵) طبرسی‌، احمد، الاحتجاج‌، به‌ کوشش‌ محمدباقر خرسان‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.
(۱۶) طوسی‌، محمد، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.
(۱۷) علامّه حلّی‌، خلاصة الاقوال‌، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.
(۱۸) قاضی‌ ابویوسف‌، یعقوب‌، الخراج‌، بیروت‌، دارالمعرفة.
(۱۹) قمی‌، عباس‌، الکنی‌ و الالقاب‌، تهران‌، ۱۳۹۷ق‌.
(۲۰) نوبختی‌، حسن‌، فرق‌ الشیعة، به‌ کوشش‌ محمد صادق‌ بحرالعلوم‌، نجف‌، ۱۳۵۵ق‌.
(۲۱) نوری‌، میرزاحسین‌، المستدرک‌، قم‌، مؤسسه اسماعیلیان‌.
(۲۲) خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتاب‌ العربی‌؛

۱. ↑ خطیب‌ بغدادی‌، احمد، ج۱۰، ص۱۹۹، تاریخ‌ بغداد، بیروت‌، دارالکتاب‌ العربی‌.    
۲. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۰، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
۳. ↑ ابن ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، ج۲، ص۳۲۲، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۹۵۲م‌.
۴. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۰-۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
۵. ↑ ابن خلکان‌، وفیات‌ الاعیان، ج۴، ص۱۷۹.
۶. ↑ ابن خلکان‌، وفیات‌ الاعیان، ج۴، ص۱۷۹-۱۸۰.
۷. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
۸. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
۹. ↑ ابن ابی‌ الدم‌، ابراهیم‌، ج۱، ص۲۶۵، ادب‌ القضاء، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زحیلی‌، دمشق‌، ۱۹۷۵م‌.
۱۰. ↑ نوبختی‌، حسن‌، ج۱، ص‌ ۷، فرق‌ الشیعة، به‌ کوشش‌ محمد صادق‌ بحرالعلوم‌، نجف‌، ۱۳۵۵ق‌.
۱۱. ↑ اشعری‌ قمی‌، سعد، ج۱، ص‌ ۶، المقالات‌ و الفرق‌، به‌ کوشش‌ محمد جواد مشکور، تهران‌، ۱۹۶۳م‌.
۱۲. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، میزان‌ الاعتدال‌، ج۳، ص۶۱۳، به‌ کوشش‌ علیم‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۱۹۶۳م‌.
۱۳. ↑ حلّی‌، تقی‌الدین‌ حسن‌، ج۱، ص۳۲۲، الرّجال‌، به‌ کوشش‌ جلال‌الدین‌ ارموی‌ محدّث‌، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.
۱۴. ↑ علامّه حلّی‌، خلاصة الاقوال‌، ج۱، ص۸۱، تهران‌، ۱۳۴۲ش‌.
۱۵. ↑ سیروان‌، عبدالعزیز عزالدین‌، ج۱، ص۲۰۵، المجموع‌ فی‌ الضعفاء و المتروکین‌، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌، ص۱۹۸۵م‌.
۱۶. ↑ ابن حبان‌، محمد، ج۲، ص۲۴۴، المجروحین‌ من‌ المحدّثین‌ و الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، دارالمعرفة.
۱۷. ↑ ابن حبان‌، محمد، ج۲، ص۲۴۴، المجروحین‌ من‌ المحدّثین‌ و الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ محمود ابراهیم‌ زاید، بیروت‌، دارالمعرفة.
۱۸. ↑ قمی‌، عباس‌، الکنی‌ و الالقاب‌، ج۱، ص۲۰۲، تهران‌، ۱۳۹۷ق‌.    
۱۹. ↑ طبرسی‌، احمد، ج۲، ص۳۵۸-۳۶۰، الاحتجاج‌، به‌ کوشش‌ محمدباقر خرسان‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.
۲۰. ↑ ابن قتیبه‌، عبدالله‌، ج۱، ص۴۹۴، المعارف‌، به‌ کوشش‌ ثروت‌ عکّاشه‌، قاهره‌، ۱۹۶۹م‌.
۲۱. ↑ طوسی‌، محمد، ج۶، ص۲۲۱، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.    
۲۲. ↑ طوسی‌، محمد، ج۹، ص۱۴۱، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.    
۲۳. ↑ طوسی‌، محمد، ج۹، ص۲۰۸، تهذیب‌ الاحکام‌، بیروت‌، ۱۹۸۱م‌.    
۲۴. ↑ نوری‌، میرزاحسین‌، ج۳، ص۸۴۴، المستدرک‌، قم‌، مؤسسه اسماعیلیان‌.
۲۵. ↑ قاضی‌ ابویوسف‌، یعقوب‌، ج۱، ص۲۰، الخراج‌، بیروت‌، دارالمعرفة.
۲۶. ↑ ابن ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، ج۷، ص۳۲۲، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۹۵۲م‌.
۲۷. ↑ ابواسحاق‌ شیرازی‌، ابراهیم‌، ج۱، ص۱۱۲، طبقات‌ الفقهاء، به‌ کوشش‌ خلیل‌ المیس‌، بیروت‌، دارالقلم‌.
۲۸. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، تاریخ‌ اسلام‌، ج۶، ص۱۲۳، قاهره‌، ۱۳۶۷ق‌.
۲۹. ↑ ذهبی‌، شمس‌الدین‌ محمّد، سیر اعلام‌ النّبلاء، ج۶، ص۳۱۱، به‌ کوشش‌ حسین‌ اسد و شعیب‌ ارنؤوط، بیروت‌، ۱۹۸۵م‌.
۳۰. ↑ ابن ندیم‌، الفهرست‌، ج۱، ص۲۵۶.
۳۱. ↑ خوانساری‌، محمدباقر، ج۷، ص۲۵۳، روضات‌ الجنّات‌، به‌ کوشش‌ اسدالله‌ اسماعیلیان‌، قم‌، ۱۳۹۲ق‌.


حسن‌ یوسفی‌ اشکوری‌، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد ابن ابی لیلی»، ج۲، ص۸۵۱.    

رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 148 (قمری)
جعبه ابزار