• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن سعود آل‌ سعود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آلِ سُعود، سلسله‌ای منسوب به سعود بن محمد بن مِقْرِن که از ۱۱۴۸ق/۱۷۳۵م به بخشی از جزیره عربستان فرمان رانده است و اکنون نیز بر کشور عربستان سعودی که نام خود را از آن سلسله برگرفته، فرمان می‌راند. مؤسس واقعی دولت آل سعود، محمد بن سعود بود.


محمد بن سعود (حک‌ ۱۱۴۸-۱۱۷۹ق/۱۷۳۵-۱۷۶۶م)، مؤسس واقعی دولت آل سعود، می‌باشد.

پس از مرگ سعود، پسرانش محمد، ثُنَیان، فَرْحان و مَشاری، به اشتراک، قلمرو کوچک پدر را اداره می‌کردند تا آن‌که ثنیان درگذشت و دیگر پسران به فرمان محمد گردن نهادند.
[۱] حمزه، فؤاد، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۳۳۵، ریاض، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.


وی مؤسس واقعی دولت آل سعود در نجد به‌شمار می‌رود از وقایع بسیار مهمی که در این روزگار رخ نمود و سرنوشت و آیندۀ خاندان آل سعود و بخش بزرگی از شبه جزیره عربستان را تعیین کرد.

گسترش فعالیت محمد بن عبدالوهاب (۱۱۱۵-۱۲۰۶ق/۱۷۰۳-۱۷۹۲م) بنیادگذار مذاهب وهابیه (ﻫ م) بود. وی که به سبب تبلیغ مذهب خویش از عُیَیّنَه رانده شده بود، در تابستان۱۱۵۷ق/۱۷۴۴م عزم درعیه کرد.
[۲] ابوحاکمه، احمد، تاریخ Eastem سعودی،ج۱، ص۱۲۸، بیروت، ۱۹۶۵.
محمد بن سعود به اصرار همسر و برادرانش مقدم او را گرامی داشت و دعوتش را اجابت کرد.
[۳] هاپ وود، درک، (ویراستار)، شبه جزیره عربستان، ج۱، ص۵۶، لندن، ۱۹۷۲.
بن سعود و بن عبدالوهاب که هر دو خواستار گسترش نفوذ خود بودند، با یکدیگر عقد اتحاد بستند
[۴] لوتسکی، و، تاریخ عرب در قرون جدید، ترجمۀ پرویز بابایی، ج۱، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۵۶ش.
و دیری نپایید که به یاری یکدیگر بر بخش بزرگی از نجد چیره گشتند.

ابن سعود در آغاز بر شهر‌ها و واحه‌های اطراق قلمرو خویش هجوم برد و با تمسک به نشر مذهب وهابیت، بیابان‌نشینان را نیز آماج حملات خود ساخت. ابن عبدالوهاب برای تسلط بر ریاض که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، دَهّام بن دَوُاس، امیر آن‌جا را به اطاعت خواند، ولی دهام نپذیرفت و حتی به یاری برخی از بیابان‌نشینان آل ظفّیر بر اهالی مَنْفوحه که به وهابیت گرایش داشتند هجوم برد.
[۵] ابن غنام، حسین، تاریخ نجد، ج۱، ص۹۷، به کوشش ناصرالدین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق، فهرست.
[۶] ابن غنام، حسین، تاریخ نجد، ج۱، ص۹۸، به کوشش ناصرالدین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق، فهرست.


۵.۱ - درخواست صلح توسط امیر ریاض

از این پی پیکارهای پی‌درپی و طولانی میان بن سعود و دهام درگرفت. جنگ‌های معروف به «شیاب» و «العبید»، سرنوشت هیچ‌یک را تعیین نکرد، ولی سرانجام در ۱۱۶۷ق/۱۷۵۳م، دهام که از پیکار خسته شده بود از بن سعود صلح خواست و محمد بن عبدالوهاب نماینده‌ای برای تبلیغ مذهب وهابیت به آن‌جا روانه ساخت.
[۷] ابن غنام، حسین، تاریخ نجد، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش ناصرالدین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق، فهرست.


۵.۲ - نقض پیمان توسط امیر ریاض

با اینهمه، دهام سال بعد پیمان را نقض کرد و به صف مخالفان بن سعود که به تدریج نیروهای خود را برای مقابله با نشر مذهب جدید و سیطرۀ بن سعود بسیج می‌کردند، پیوست.

جبهۀ مخالف وهابیان که بیش‌تر از رهگذر همبستگی امیران و پیشوایان نیرومند قبایل مانند بنی‌خالد از احساء و آل مکرمی از نجران تشکیل شده بود، باعث شد که پاره‌ای از شهر‌ها و واحه‌هایی که در آغاز به اطاعت وهابیان گردن نهاده بودند، سر به شورش بردارند. در حُرَیْمِلا، تحریکات سلیمان بن عبدالوهاب برادر محمد بن عبدالوهاب که نخست به عنوان قاضی از سوی برادر به آن‌جا رفته بود، در شورش مردم بر ضد مذهب نوین و سلطۀ بن سعود نقشی به سزا داشت.

حسن بن هبة‌الله امیر نجران در رأس پاره‌ای از قبیله‌های یمنی برای خونخواهی یمنی‌هایی که در هجوم عبدالعزیز بن محمد، فرمانده سپاه وهابیان، کشته و اسیر شده بودند، به نجد تاخت و وهابیان را در حایل به‌سختی شکست داد.
دهام بن دواس نیز که سر از فرمان وهابیان پیچیده بود، عُرَیْعِر، امیر احساء را به پیکار با نجدیان و اتحاد با امیر نجران دعوت کرد.
اما امیر نجران پس از مبادلۀ اسیران بازگشت و عبدالعزیز سپاه عریعر و دهام بن دواس را درهم شکست.
سپس بر قبیله‌ها و واحه‌های شورشی حمله برد و آن‌ها را دوباره فرمانبردار ساخت.
نیروهای وهابیان از این پس رو به فزونی نهادند و حملات خود را برای تسخیر سراسر نجد و سایر سرزمین‌های شبه جزیرۀ عربی آغاز کردند.
این حملات حتی اشراف مکه را که سال‌ها از سوی عثمانیان بر حجاز فرمان می‌راندند، سخت هراسان ساخت. آنچه در این باب در ۱۱۶۱ق/۱۷۴۸م به باب عالی نوشتند، نخستین خبر رسمی است که دربارۀ وهابیت و بن سعود به دربار عثمانی رسید.
[۸] دائرةالمعارف الاسلامیه، ج۲، ص۱۹۱.


محمد بن سعود در ۱۱۷۹ق/۱۷۶۵م پس از حدود ۳۰ سال حکومت و تسخیر بخش بزرگی از نجد درگذشت و در درعیه به خاک سپرده شد.

۱. ↑ حمزه، فؤاد، قلب جزیره العرب، ج۱، ص۳۳۵، ریاض، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۲. ↑ ابوحاکمه، احمد، تاریخ Eastem سعودی،ج۱، ص۱۲۸، بیروت، ۱۹۶۵.
۳. ↑ هاپ وود، درک، (ویراستار)، شبه جزیره عربستان، ج۱، ص۵۶، لندن، ۱۹۷۲.
۴. ↑ لوتسکی، و، تاریخ عرب در قرون جدید، ترجمۀ پرویز بابایی، ج۱، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۵۶ش.
۵. ↑ ابن غنام، حسین، تاریخ نجد، ج۱، ص۹۷، به کوشش ناصرالدین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق، فهرست.
۶. ↑ ابن غنام، حسین، تاریخ نجد، ج۱، ص۹۸، به کوشش ناصرالدین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق، فهرست.
۷. ↑ ابن غنام، حسین، تاریخ نجد، ج۱، ص۱۰۷، به کوشش ناصرالدین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق، فهرست.
۸. ↑ دائرةالمعارف الاسلامیه، ج۲، ص۱۹۱.


دانشنامه جهان اسلام، ج۲، ص۴۲۵، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل‌سعود».    




جعبه ابزار