مجموعة فتاوی ابن جنید (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب مجموعة فتاوى ابن جنيد در بردارندۀ اقوال و نظريات محمد
ابن جنید اسکافی ( م حدود ۳۸۱ ق) است كه توسط عالم بزرگوار آية الله شيخ
علی پناه اشتهاردی از موسوعه‌هاى فقهى همچون
مختلف الشیعة گردآورى شده است.
از قديمى‌ترين فقهايى كه در كتب فقهى به نظريات آنان
استناد شده است حسن
بن ابى عقيل عمانى و ابن جنيد
رازى است كه به سبب شهرت در فقاهت و تطبيق
احکام با ادله و اصول فقه از آنان تعبير به« القديمين يا الأقدمين» شده است.
پس از دورۀ اوليۀ
فقه كه در آن صاحبان
فتوا همچون على
بن بابويه ( م ۳۲۹ ق) و
جعفر بن قولویه ( م ۳۶۸ ق) صرفا بر حسب متن روايات فتوا مى‌دادند به گونه‌اى كه هر فتوايى در كتاب‌هاى اين فقها حكايت از وجود روايتى به آن مضمون داشته است، در دورۀ دوّم فقهايى همچون
ابن ابی عقیل و ابن جنيد پا به عرصۀ فقاهت
شیعه گذاشتند كه در فتاوايشان به ادلّه و اصول فقه و ظن غالب استناد مى‌كردند كه در بين آنان دو شخصيت معروف يعنى ابن ابى عقيل و ابن جنيد( م ۳۸۱ ق) از جايگاه خاصى برخوردار هستند.
از اين دوره و حتى از زندگانى اين دو
فقیه بزرگ اطلاعات كافى در دست نيست تا بتوان به بررسى روش
اجتهاد آن دو در
استنباط احکام شرعی پرداخت و لكن از آنچه
شیخ مفید و ديگران نقل نموده‌اند ابن جنيد تمايل به قياس در اجتهاد داشته و به همين دليل از روش مشهور و معروف در اجتهاد علماى اماميّه دور شده است، اما از ابن ابى عقيل افرادى همچون نجاشى و
شیخ طوسی در كتاب‌هاى رجالى‌شان مدح گفته‌اند.
علامۀ حلّی در مختلف الشيعة ، كتاب الطهارة مى‌نويسد: و خلاف ابن الجنيد غير معتد به، فإن الشيخ رحمه الله لما ذكره في كتاب فهرست الرجال و أثنى عليه قال: إلاّ أن أصحابنا تركوا خلافه، لأنّه كان يقول بالقياس.
شیخ انصاری در كتاب الطهارة مى‌نويسد: فقد ذكر في ترجمة الإسكافي أنّ الأصحاب تركوا خلافه لأجل قوله بالقياس و ان فتاويه غالبا على طبق العامّة مع أنّ المجمعين هنا بالخصوص لم يعتنوا بمخالفته و عدم عثوره بعيد و لم يظهر من عداه مخالفة في المسألة.
آقا بزرگ تهرانی در الذريعة در مورد كتاب
تهذیب الشیعة ابن جنيد و علت
ناياب شدن نسخه‌هاى آن مى‌نويسد: لكنّه لأجل قوله بالقياس ترك الأصحاب العمل بجميع تصانيفه الكثيرة و استنسخها حتى أن في عصر العلاّمة لم يوجد منها غير مختصرة.
در
أعیان الشیعة آمده است: و اتّبع أصول الفقه من الإماميّة الحسن
بن أبي عقيل العماني و محمد
بن أحمد
بن الجنيد الإسكافي و كلاهما من أهل المائة الثالثة إلى الرابعة و ينسب إلى ثانيهما العمل بالقياس.
با استفاده از رهنمودهاى آية اللّه العظمى
آقا حسین بروجردی ( م ۱۳۸۰ ق)، در ابتدا شيخ
عبد الرحیم بروجردی كتاب رسالتان مجموعتان من فتاوى العلمين( على
بن بابويه، و حسن
بن ابى عقيل عمانى) را تأليف نموده است كه آية الله شيخ على پناه اشتهاردى با تدوين حواشى و پاورقى‌هاى گرانقدرش و تتبع و تجديد نظر در مطالب آن وى را يارى نموده است. وى در پايان كتاب فتاوى ابن جنيد مى‌نويسد: و كان المبتكر لهذه الفضيلة سماحة حجة
الإسلام و المسلمين الحاج شيخ عبد الرحيم البروجردي زيد في عمره.
پس از تأليف كتاب رسالتان مجموعتان من فتاوى العلمين، حاج شيخ عبد الرحيم بروجردى تصميم به جمع‌آورى فتاواى ابن جنيد مى‌گيرد اما پس از جمع‌آورى مقدارى از آن، تكميل آن را به حاج شيخ على پناه اشتهاردى واگذار مى‌نمايد كه وى با جمع‌آورى فتاواى ابن جنيد از كتاب
مختلف الشیعة علامۀ حلّى( م ۷۲۶ ق) و براساس ترتيب و تنظيمى جديد، كتابى را تدوين مى‌نمايد كه گويا كتاب جديدى براساس مطالب و نظم جديدى مى‌باشد.
وى در مقدمۀ آن آورده است: ثم إن جامع فتاوى ابن الجنيد أعني العالم العامل... شيخ عبد الرحيم البروجردي... بعد جمع مقدار منها قد وكّل النظر فيها و ترتيبها و تنظيمها من جميع الجهات إليّ و التمس مني أن أجدّد النظر فأجبت التماسه فبعد المراجعة من البدو إلى الختم رأيت أن أغيّر أسلوب ما جمعه و رتّبه، فقدمت بعض العناوين تارة و أخرت بعضها أخرى، و زرت فيها ثالثة و نقصت عنها أخرى، فصار مجموعها بمنزلة رسالة مستأنفة مع أنه دام توفيقه لم يأل في جمعه و ترتيبه بقدر وسعه.
حواشى كتاب موجود داراى مطالب ارزشمند و متنوعى است كه برارزش علمى كتاب مى‌افزايد. در اين حواشى: در بعضى از موارد نام راويانى كه ذكر نشده‌اند بيان شده است. در بعضى از موارد رواياتى كه در كتب حديثى پيدا نشده‌اند بيان شده‌اند. در بعضى از حواشى ترجمۀ لغات مشكل ذكر شده. در گروهى ديگر منابع و مآخذ روايات و آيات بيان شده‌اند. در بعضى از حواشى به
اختلاف نسخ در بيان متن روايت
اشاره شده است.
نكتۀ قابل ذكر اين كه اگر منابع و مآخذ كتب فقهى كه در متن كتاب مختلف الشيعة وجود دارد در حواشى كتاب بيان مى‌شد به خوانندگان در استفادۀ بهتر از مطالب كتاب كمك شايانى مى‌كرد.
كتاب موجود شامل كتاب‌هاى
طهارت ، صلاة، زكاة، صوم،
حج ،
جهاد ، متاجر، ديون و توابع آن، امانات و توابع آن،
اجاره و توابع آن، هبات و توابع آن،
نکاح ،
طلاق و توابع آن، عتق و توابع آن، ايمان و توابع آن،
صید و ذباحه و توابع آن، قضاء و توابع آن، فرائض، حدود،
قصاص و ديات مى‌باشد. كتاب خمس نيز در ضمن كتاب الزكاة ذكر شده است.
عناوين كتاب به اين صورت آمده است: كتاب الطهارة - الصلاة - الزكاة - الصوم - الاعتكاف - الحج - العمرة - الجهاد - المتاجر - الشفعة - القرض - الرهن - الحج - المفلس - الضمان - الحوالة - الكفالة - الوكالة - الإقرار - الوديعة - العارية - اللقطة - الجعالة - الغصب - الإجارة - المزارعة - المساقاة - إحياء الموات - الصلح - الشركة - القراض - السبق - الرماية - الهبة - الوقف - السكنى - الوصايا - النكاح - الطلاق - الخلع - الظهار - الإيلاء - اللعان - العدد - العتق - الولاء - التدبير - الكتابة - الاستيلاد - الأيمان - النذر - الكفارات - الصيد - الذبح - الأطعمة - الأشربة - القضاء - الشهادات - الفرائض - الحدود - القصاص - الديات .
نسخه ای از کتاب مجموعة فتاوى ابن جنيد با موضوع فقه فتوایی تألیف ابن جنید اسکافی به
زبان عربی در یک جلد توسط دفتر انتشارات
اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه
قم در سال ۱۴۱۶ هجری قمری به چاپ رسیده است. اين كتاب توسط آية الله شيخ
علی پناه اشتهاردی در سال ۱۴۱۱ ق آماده شده است .
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم
السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم
اسلامی.
