مثله (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مثله:
(لَيْسَ كَمِثْلِهِ) مثله:
«مثل» به معنى «مانند و نظير» است.
به موردی از کاربرد
مثله در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَ مِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ) (او آفريننده
آسمان‌ها و
زمین است و همسرانى از جنس خودتان براى شما قرار داد و نيز جفت‌هايى از چهارپايان آفريد و شما را به اين وسيله (از طريق زوجيت) زياد مى‌كند؛ هيچ چيز همانند او نيست و او شنوا و بيناست.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: يعنى
مثل خدا چيزى نيست، در نتيجه حرف كاف زائد است كه تنها به منظور تاكيد آمده و نظائر آن در كلام عرب بسيار است.
در اين آيه درباره صفات
خدا مى‌خوانيم:
(لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ)
«چيزى همانند او نيست.»
با توجه به اين‌كه «كاف» در جمله فوق (
كمثله) كاف تشبيه است و به معنى «
مثل» مى‌آيد معناى كلّى جمله چنين مى‌شود:
«همانند مثل او چيزى نيست.»
اين تكرار سبب شده كه بسيارى از مفسران «كاف» را زايده بدانند كه معمولا براى تأكيد مى‌آيد و در كلمات فصحا فراوان است. ولى در اين‌جا تفسير لطيف‌ترى وجود دارد و آن اين‌كه گاه گفته مى‌شود:
مثل تو از ميدان حوادث فرار نمى‌كند، يعنى
مثل تو با اين شجاعت، با اين
عقل، هوش و درايت نبايد از ميدان حوادث بگريزد (خلاصه كسى كه اوصاف تو را دارد بايد چنين و چنان باشد).
در
آیه مورد بحث نيز معنى چنين مى‌شود:
مثل خداوند با اين اوصاف كه ذكر شد، با اين علم گسترده و قدرت عظيم و بى‌پايان و... همانندى نخواهد داشت.
اين نكته نيز قابل توجه است كه به گفته بعضى از ارباب لغت چند واژه داريم كه همه معنى «
مثل» را مى‌رساند، امّا هيچ‌كدام جامعيت مفهوم آن را ندارد، به عنوان مثال، كلمه «ند» (بر وزن ضد) در جايى گفته مى‌شود كه فقط منظور شباهت در جوهر و ماهيت است و كلمه «شبه» در جايى كه تنها سخن از كيفيت است و كلمه «مساوى» تنها در موردى گفته مى‌شود كه بحث از كميت است و واژه «شكل» در جايى به كار مى‌رود كه قدر و مساحت مطرح است، ولى «
مثل» مفهوم گسترده و عامى دارد كه همه اين مفاهيم در آن جمع است. بنابراين هرگاه خداوند اراده مى‌كند كه هرگونه شبيه و نظير را از ذات خود نفى كند،
مى‌فرمايد:
(لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ)
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مثله»، ج۴، ص۲۴۷.
