قُربی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قُربی: (فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذی الْقُرْبَى) بعضی این واژه را
مصدر می‌دانند، مانند رُجعی و بشری به معنی
«نزدیکی و خویشاوندی» و نیز به معنای وصف تفضیلی
یعنی:
«نزدیکتر» آمده است.
به موردی از کاربرد
قُربی در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ اعْلَمُواْ أَنَّما غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذی الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَ ما أَنزَلْنا عَلَى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ) (بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد
خمس آن براى
خدا، و براى پيامبر و براى خويشاوندان او و
یتیمان و
مستمندان و واماندگان در سفر از آنها است، اگر به خدا و آنچه بر
بنده خود در روز جدايى
حق از
باطل، روز درگيرى دو گروه باايمان و بى‌ايمان در
جنگ بدر نازل كرديم
ایمان آورده‌ايد و خداوند بر هر چيزى تواناست.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه ذو
القربى به معناى نزديكان و خويشاوندان است و در اين
آیه منظور از آن، نزديكان
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و يا به طورى كه از
روایات قطعى استفاده مى‌شود خصوص اشخاص معينى از ايشان است.
این آیه در حقیقت بازگشت به مسئله
غنایم و پرداخت خمس به عنوان یک دستور مهمّ اسلامی است، می‌گوید: «و بدانید هرگونه غنیمتی به شما رسد خمس آن (یک‌پنجم آن) برای خدا و برای پیامبر و برای ذی
القربی (
امامان اهل بیت) و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه است...»
باید توجه داشت که منظور از ذی
القربی در آیه مذکور همه خویشاوندان نیست و نه همه خویشاوندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، بلکه امامان
اهل بیت (علیه‌السّلام) هستند. دلیل بر این موضوع روایات متواتری است که از طرق اهل بیت (علیهم‌السّلام) نقل شده است
و در کتب
اهل سنت نیز اشاراتی به آن وجود دارد.
بنابراین آنها که یک سهم از خمس را متعلق به همه خویشاوندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانند در برابر این سؤال قرار می‌گیرند که این چه امتیازی است که اسلام برای اقوام و بستگان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قائل شده است، در حالی که می‌دانیم
اسلام ما فوق نژاد و
قوم و قبیله است؛ ولی اگر آن را مخصوص امامان اهل بیت بدانیم با توجه به این که آنها جانشینان پیامبر و رهبران
حکومت اسلامی هستند علت دادن این یک سهم از خمس به آنها روشن می‌شود، به تعبیر دیگر «سهم خدا» و «سهم پیامبر» و «سهم ذی
القربی» هر سه سهم متعلق به رهبر حکومت اسلامی است. او زندگی ساده خود را از آن اداره می‌کند و بقیّه را در مخارج گوناگونی که لازمه مقام رهبری
امّت است مصرف خواهد کرد، یعنی در حقیقت در نیازهای جامعه و مردم.
بعضی از
مفسّران اهل سنّت، مانند نویسنده
المنار چون «ذی
القربی» را همه خویشاوندان دانسته است،
برای پاسخ اشکال فوق به دست و پا افتاده و برای حکومت اسلامی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تشریفاتی قائل شده و او را موظف دانسته که قوم و قبیله خویش را به وسیله اموال گرد خود نگاه دارد، روشن است که چنین منطقی به هیچ وجه با منطق حکومت جهانی و انسانی و حذف امتیازات قبیلگی سازگار نیست.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قربی»، ج۳، ص۶۰۹-۶۱۰.
