قواعد الأصول (مصطفی نورانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«قواعد الاصول»، اثر آیة الله، مصطفی نورانی اردبیلی،
به زبان عربی است. وی چون کتب اصولی را که برای تدریس فراهم شده‌اند، طولانی یافته‌اند، مهم‌ترین نظریات و تحقیقات مؤلفین آن کتب را در این کتاب گردآوری کرده‌اند.
کتاب، شامل شش مبحث مقدمات (دلیل نیاز
به اصول، تعریف اصول،
تمایز علوم،
مبادی علم، موضوع
علم اصول، فایده و
غایت علم اصول و...) ،
اوامر،
نواهی، مفاهیم،
عام و خاص،
مطلق و مقید و
مجمل و مبین است.
پاره‌ای از مباحث مطرح شده در کتاب، از این قرار است:
برای علم اصول، تعاریف زیادی از طرف متقدمین و متاخرین
به عمل آمده است، ولی واقعیت آن است که هیچ یک از آنها تعریف حقیقی نبوده، بلکه صرفا شرح الاسم
به شمار می‌آیند.
مرحوم آخوند، موضوع علم اصول را مفهوم کلی منطبق بر موضوعات مسائل آن می‌داند و نظریه محقق عراقی نیز مؤید آن است.
به نظر
محقق عراقی و نایینی و مرحوم خویی، دلالت لفظ بر معنا وضعی و جعلی است، نه ذاتی.
درباره حقیقت وضع اختلاف نظر وجود دارد: مرحوم خویی
به نظریه تعهد پای بند است، مرحوم نایینی معتقد
به تخصیص و جعل الهی، محقق عراقی قائل
به ملازمه واقعیه است و...
صحت استعمال لفظ در نوع،
صنف و مثل،
به نظر مرحوم آخوند، بالطبع است، نه بالوضع، چون در غیر این صورت لازم می‌آید که لفط مهمل وضع شده باشد.
به نظر مرحوم آخوند در حروف، وضع،
عام و موضوع له نیز
عام است و
حروف با
اسماء متناسب با خود، از نظر اصل معنا هیچ فرقی ندارند؛ مثلا کلمه «من»، با لفظ «الابتداء» از نظر معنا متحدند؛ فقط از نظر کیفیت استعمال تفاوت دارند. در این رابطه، مرحوم
محقق اصفهانی،
به نظریه
ربط و
نسبت و
میرزای نایینی،
به مسلک ایجادیت و... گرویده‌اند.
آیا
دلالت تابع
اراده است؟
به نظر مشهور و صاحب کفایه و محقق نایینی و عراقی و صاحب فصول، دلالت تابع اراده نیست، بلکه ذات معنا، موضوع له لفظ است.
استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا،
به نظر مؤلف، محال است، چون تعلق دو لحاظ
به ملحوظ واحد و در زمان واحد ممتنع است.
مباحث مهم بخش اوامر، عبارت است از:
ماده امر،
صیغه امر،
اجزاء،
مقدمه واجب، مسئله
ضد، تعلق اوامر و نواهی
به طبایع،
نسخ وجوب،
وجوب تخییری،
کفایی ، موقت،
امر به امر و
امر بعد از امر.
مهم‌ترین مباحث بخش نواهی عبارت است از: متعلق طلب در نهی، بحث اقتضای نهی از شی ء نسبت
به فساد آن،
اجتماع امر و نهی و ترتب.
به نظر مشهور، قضایای شرطیه،
به وضع واضع دلالت بر مفهوم دارند، ولی صاحب کفایه، بر این باور است که قضایای شرطیه،
به حسب وضع
ادات شرط و نیز قرینه عامه دلالت بر مفهوم دارند.
در بخش
عام و خاص،
الفاظ عموم، حجیت
عام مخصص در افراد باقی مانده،
تعقب عام با
ضمیری که
به برخی از افراد آن بازمی گردد و... مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مطلق عبارت است از لفظی که دلالت بی قید و شرط بر همه افراد از
جنس خودش دارد، ولی مقید آن است که دلالت بر بعضی از افراد از جنس خود داشته باشد. مؤلف، بعد از بررسی الفاظ مطلق، مباحث مربوط
به مقدمات حکمت را طرح کرده و در نهایت
به تبیین
مجمل و مبین می‌پردازد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
