قاعده لامُسامَحَةَ فی التَّحدیدات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ لامُسامَحَةَ فی التَّحدیدات از
قواعد فقهی به معنای اینکه در تحدیدهای شرعی
تسامح عرفی جریان ندارد.
چنین عنوانی هرچند تحت عنوان قاعده در کلمات فقها نیامده است، لیکن آنان به مفاد آن در مسائل مختلف، در باب‌هایی نظیر
طهارت و
صلات استناد کرده‌اند.
به ظاهر، نخستین بار
شهید اول (م
۷۸۶ ه. ق) از آن به عنوان قاعده - به صورت «الغالب فی المقدرات الشرعیة التحقیق» - یاد کرده است.
برخی با تفصیل بیشتر از آن سخن گفته‌اند.
بعضی معاصران نیز در کتاب قواعد فقهی خود تحت عنوان قاعده به اختصار از آن یاد کرده‌اند.
بعضی
موضوعات احکام در
شرع مقدس تحدید شده‌اند. این تحدید (بیان
حدّ) یا به لحاظ زمان است، مانند سه روز به عنوان کمترین زمان
حیض و ده روز به عنوان بیشترین مدت آن؛ ده روز، کمترین مدت طهر (پاکی از حیض)؛
سن بلوغ، نه سال تمام در
دختر و پانزده سال تمام در
پسر؛ ده روز اقامت مسافر در یک محل، که موجب اتمام
نماز می‌شود؛ یا به لحاظ وزن، مانند ۱۲۰۰
رطل برای وزن
کر؛ یک
صاع در
زکات فطره، یک یا دو مُد در بعضی
کفّارات و نیز نصاب
طلا و
نقره و
غلات در
زکات، یا به لحاظ مساحت، مانند تعیین کر به وجب و قصر شدن نماز با پیمودن مسافت هشت فرسخ؛ یا به لحاظ
عدد، مانند تعداد دلوهایی که بر اثر ملاقات
آب چاه با
نجاست، از
چاه کشیده می‌شود و نیز نصاب‌های
گوسفند،
شتر و
گاو در زکات؛ همچنین عددهای
طواف،
سعی و
رمی جمره و یا به لحاظ دیگر است، همانند تحدید به هیئت، مثل تحدید
رکوع به رسیدن سر انگشتان به زانو.
مقصود از عدم مسامحه، آن است که تحدیدهای شرعی مبنی بر دقت و تحقیق است، نه تخمین و تقریب، از این‌رو، مسامحه‌های عرفی در آنها راه ندارد، مانند تحدید کر به ۱۲۰۰ رطل که اگر حتی یک مشت کمتر از آن باشد، احکام آب کر بر آن جاری نمی‌شود، هرچند به نظر
عرف، قابل مسامحه باشد.
ادله‌ای که متکفل بیان
حد موضوع‌اند، مقتضای ظاهر لفظ آنها عدم کفایت تقریب است و اینکه ترتب احکام و آثار منوط به تحقق دقیق
حد می‌باشد و با عدم تحقق
حدّ، حکمی مترتب نمی‌شود، مانند آنکه لفظ هشت فرسخ در بیان مسافت
قصر، ظهور در این دارد که اگر مسافت در
حد یک متر نیز کمتر از هشت فرسخ باشد، حکم قصر بار نمی‌شود.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۳۷۴.
