فقه الحج (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « فقه الحج: بحوث الاستدلالية في الحج» تأليف آيت الله لطف الله صافى اصفهانى است كه در چهار مجلَد، به
زبان عربی ، به مباحث فقهى
حج پرداخته است. آيت الله
لطف الله صافی گلپایگانی فقیه ،
اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر می باشد .
ايشان در سال ۱۳۳۷ ه. ق، در
شهر گلپایگان ، قدم به صحنه هستى نهاد. پدر او عالم عارف، مرحوم آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى،( متولد ۱۲۸۷ ه. ق) بود كه علاوه بر تخصّص، تحقيق، تأليف و تدريس در گرايش‌هاى مختلف علوم اسلامى مانند فقه، اصول، كلام، اخلاق، حديث و...، و در زمينه هنرهاى ارزشمندى چون شعر و خوشنويسى نيز سرآمد بود. زهد، تقوى، عشق به ولايت و فضيلت‌هاى علمى اخلاقى آن بزرگ مرد، از يك سو و مواضع قدرتمندانه او در سنگر امر به معروف و نهى از منكر و جبهه گيرى‌هاى صريحش در برابر افكار انحرافى، غير متديّنان، ظالمان و جابران آن روزگار از سويى ديگر، هر قدر كه مردم
گلپايگان را شيفته و مطيع محض او مى‌نمود، هيأت حاكمه، خائنين و زورگويان را در برابرش شكننده‌تر مى‌كرد; چنان كه آنها هميشه او را سدّ راه اعمال خلاف
شرع و بدعت‌گذارى‌هاى خود ديده و تا زنده بود از غيرت دينى و خشم الهى او مى‌ترسيدند. آفتاب عمر آن عالم جليل القدر در افق عصر ۲۷
رجب سال ۱۳۷۸ ه. ق، مصادف با شب شهادت حضرت
امام موسی کاظم علیه السلام ، غروب كرد. مادر او بانوى فاضله، شاعره و عاشق
اهل بیت علیهم السّلام ، فاطمه خانم، دختر حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد على بود. از ويژگى‌هاى بزرگ معنوى، اخلاقى، كه در وجود آن مرحومه متبلور بود، مى‌توان به تعبد،
اخلاص ، تقوى، معرفت به حضرت حق، شجاعت، صراحت لهجه، شوهردارى كم‌نظير و اهتمام در تربيت كودكان، راز و نياز خاشعانه و ذكر و دعا و
نماز شب اشاره كرد. آيت اللّه العظمى صافى، در نوجوانى قدم به وادى
علم و معنويت حوزه نهاد و ميهمان صفاى حلقه‌هاى صميمى درس و بحث و مَحرَم شور وصف‌ناپذير مناجات نيمه شب پاكباختگان حوزه شد. ابتدا در
گلپايگان، كتب پايه
ادبیات عرب را نزد عالم جليل القدر، مرحوم آخوند ملا ابوالقاسم
مشهور به«
قطب » آغاز كرد و ادامه مباحث ادبيات، كلام، تفسير، حديث،
فقه و اصول را تا پايان سطح در همان‌جا پى گرفت و در اين مدت حجم وسيع كتب مهم رشته‌هاى مذكور را نزد پدر بزرگوارش، حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى آموخت.
به روش
فقه استدلالی نگاشته شده و با استناد به ادله اربعه( كتاب و سنت، عقل و
اجماع ) و با استفاده از اقوال فقها به نگارش درآمده است.
در جلد اول، نخست مباحثى در باب وجوب
حج و فوريت وجوب آن و لزوم تهيه مقدمات حج بيان شده; سپس شرايط وجوب
حجة الاسلام مانند: بلوغ، كمال،
عقل و داشتن استطاعت مالى و جانى و مصداق‌هاى
استطاعت مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. در شرط
بلوغ با اشاره به حكم به جا آوردن حج توسط فرد غيربالغ، بر لزوم
اذن والدين او جهت انجام حجة الاسلام تأكيد شده است. آنگاه نحوه
احرام بستن صبى( غير بالغ) توسط ولىّ خويش و انجام واجبات و مستحبات حج توسط چنين فردى بيان شده است.
در قسمت ديگر، نگارنده به شرط استطاعت در وجوب حج اشاره نموده و مراد از استطاعت و مصاديق متعدد آن را بررسى كرده است. در بحث از استطاعت تهيه
زاد و راحله براى انجام اعمال حج، ساقط شدن حج بر اثر فقر و تنگدستى پس از استطاعت مالى و معيارهاى استطاعت مورد تجزيه و تحليل فقهى قرار گرفته، پس از آن احكام
بذل استطاعت و
حج بذلی و استطاعت بدنى و قدرت بر انجام
مناسک حج به صورت مبسوط بيان شده است. بيان
احکام حج نذرى، انجام حج زنان و
اجازه مردان به آنان و احكام حج مستحبى از ديگر مباحث مجلد اول از اين مجموعه است.
در جلد دوم نيز ادامه مباحث مربوط به احكام نذر در حج و وجوب حج به واسطه نذر و احكام حج نيابتى و شرايط نائب و منوب‌عنه، در صورتى كه عذرى براى انجام حج واجب داشته باشد، مورد بحث و بررسى قرار گرفته و احكام
اجیر گرفتن در حج و دادن
اجرت بر انجام اعمال و مناسك حج، احكام
وصیت كردن به انجام حج
واجب يا
مستحب و تأمين مال براى انجام حج وصيت شده نيز، مطرح شده است.
در بخش بعدى كتاب اقسام
عمره و احكام آن و همچنين اقسام حج و احكام آن بيان شده و امورى را كه موجب تمتع مى‌شود و حدود آن بررسى و شرايط وجوب
حج تمتع تبيين گرديده است. احكام
حائض و نُفَساء حين
طواف ، احكام ميقات و كيفيت احرام بستن در آن و بيان مقدمات احرام مانند
غسل و تراشيدن سر از مباحث پايانى جلد دوم مى‌باشد.
در جلد سوم كيفيت احرام و واجبات احرام مانند نيت، تعيين نوع احرام هنگام نيت،
تلبیه ( لبيك) و گفتن صحيح آن، واجبات و مستحبات تلبيه، شرايط و ويژگى‌هاى لباس احرام در زنان و مردان، محرمات احرام اعم از
صید ، ذبح، آزار حيوانات، جماع،
استمناء ، مس كردن زنان، نگاه كردن به زنان حتى محارم،
شهادت دادن،
نکاح كردن در حال احرام، پوشيدن لباس دوخته، پوشاندن سر و پاها، عطر زدن، نگاه كردن در آينه، كندن مو، زخم كردن بدن و خاراندن آن،
جدال و مراء كردن با مردم و ساير محرمات احرام و كفاره عدم رعايت هريك از آنها، به تفصيل آمده است.
در جلد چهارم به مباحثى چون طواف و
نماز طواف ، سعى، تقصير، واجبات حج، اعمال
مکه و مسائل
صد و
احصار پرداخته شده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
