عَقِب (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقِب (به فتح عین و کسر قاف) از
واژگان نهج البلاغه به معنای پاشنه است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
عُقْب و
عُقبی (به ضم عین) به معنای
عاقبت و آخر و نتیجه است.
عاقِبت (به کسر قاف) به معنای پایان است.
عِقاب (به کسر عین) به معنای
عذاب.
تَعقیب (به فتح عین) به معنای انجام دادن کاری در پی کاری.
اِعتِقاب (به کسر الف و تاء) به معنای حبس کردن است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در مذمت یاران و
شهادت از این واژه استفاده نموده است.
عَقِب به معنای پاشنه آمده است.
به طور
استعاره به
نسل و فرزند نیز
عقب گفته می‌شود.
«
عُقْب و
عُقبی» (بر
وزن قفل و کبری) به معنای
عاقبت و
آخر و نتیجه است.
«
عاقِبت» به معنای پایان است، خواه بد باشد یا خوب.
«
عِقاب، عُقوبت و مُعاقِبه»
عذاب.
«
تَعقیب» انجام دادن کاری در پی کاری «
اعقاب» در پی آوردن.
«
اِعتِقاب» به معنای
حبس کردن آمده است. «
و اعْتَقَبَ السِّلْعَةَ: حَبَسَها»
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در مذمت یاران فرموده است:
«مَعْرِفَةً -وَ اللهِ- جَرَّتْ نَدَماً، وَ أَعقَبَتْ سَدَماً.» «ای کاش شما را نمی‌شناختم، شناختنی که به خدا قسم
ندامت پیش آورد و
غم و غصّه را در پی داشت.»
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) درباره شهادت خویش فرموده است:
«وَ سَتُعْقَبونَ مِنّي جُثَّةً خَلاءً: ساكِنَةً بَعْدَ حَراكٍ، وَ صامِتَةً بَعْدَ نُطْقٍ.» «به زودی نگه‌داشته می‌شوید بعد از من (می‌ماند برای شما از من) جسدی بی‌روح که بعد از
حرکت آرام گشته و بعد از گویایی دم فرو بسته است.»
در وصف
مغول فرموده است:
«يَلْبَسونَ السَّرَقَ وَ الدّيباجَ وَ يَعْتَقِبونَ الْخَيْلَ الْعِتاقَ.» «اسبان عتیق و اصیل را یدک می‌کشند.»
محمد عبده گوید:
حبس و
منع می‌کنند اسبان اصیل را از دیگران.
و شاید منظور نگاهداری باشد یعنی اسبان اصیل را نگاهداری می‌کنند.
راجع به آثار وضعی کار خوب فرموده است:
«أَحْسِنوا في عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْفَظوا في عَقِبِكُمْ.» «به فرزندان دیگران نیکی کنید تا در فرزندان خودتان مراعات کرده شوید.»
یعنی مردم نیز در
اثر کار شما فرزندان شما را نیکی کنند.
در
تشویق به
جنگ فموده است:
«وَ اسْتَحْيوا مِنَ الْفَرِّ، فَإِنَّهُ عارٌ في الاَْعْقابِ، وَ نارٌ يَوْمَ الْحِسابِ.» «از فرار کردن
شرم کنید آن
عار و ننگ است در نسل‌ها و فرزندان و
آتش است در
روز قیامت.»
موارد زیادی از این ماده در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عقب»، ج۲، ص۷۳۹.
