علیم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَلیم:
(اِنَّ اللّٰهَ سَمیعٌ عَلیمٌ) عَلیم: به معنی «دانا»، از مادّه
«علم» گرفته شده
و نام حضرت باری تعالی است، چرا که علمش
محیط بر جمیع مخلوقات است.
این واژه برطبق ضبط «المعجم الاحصائی» ۱۳۹ بار در قرآن کریم تکرار شده است.
واژه «
علاّم»
صیغه مبالغه به معنی «بسیار دانا» است و یکی دیگر از
اسمای حسنای الهی است، چنان که در آیه ۱۰۹
سوره مائده می‌خوانیم:
(... اِنَّکَ اَنْتَ عَلاّمُ الْغُیوبِ) «... همانا تو خود از تمام پنهانی‌ها آگاهی.»
از این
آیه استفاده می‌شود که
علم غیب مخصوص
ذات خداست، ولی به هرکس آنچه
صلاح ببیند
تعلیم می‌دهد و کمیت و کیفیت آن مربوط به خواست و
مشیّت اوست.
به موردی از کاربرد
عَلیم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَاِنَّما اِثْمُهُ عَلَی الَّذینَ یُبَدِّلونَهُ اِنَّ اللّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ) (و هر کس بعد از شنیدنش آن را تغییر دهد،
گناه آن، بر همان کسانی است که آن
وصیّت را تغییر می‌دهند؛ که
خداوند، شنوا و داناست.)
شیخ طبرسی در
مجمع البیان می‌فرماید:
(اِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ) یعنی خداوند به آنچه
موصی وصیّت کرده است -
عادلانه باشد یا
ظالمانه- شنوا و به آنچه
وصی عمل می‌کند -به طور
صحیح و کامل به آن عمل کند یا وصیّت را تغییر بدهد-
عالم است.
بعضی گفته‌اند: «مراد این است که خداوند وصیّت‌های شما را می‌شنود و به نیّت‌های شما
عالم است.»
برخی می‌گویند: «مقصود این است که خداوند کلیه شنیدنی‌ها را می‌شنود و به جمیع
معلومات دانا است.
این آیه دلالت بر این مطلب دارد که تغییر دادن وصی یا
وارث در وصیّت و
تقصیر آن‌ها در عمل به آن موجب مسئوولیّت و گناه بر موصی نمی‌گردد و از اجر او چیزی کاسته نمی‌شود زیرا هیچ فردی به جهت گناهی که دیگری مرتکب شده است مورد
مؤاخذه و
مجازات قرار نمی‌گیرد.
این آیه بر
بطلان قول کسانی که می‌گویند: «چنانچه وارث دین میّت را ادا نکند
میّت در
عالم قبر یا در
عالم آخرت مورد مؤاخذه قرار می‌گیرد» دلالت دارد زیرا همانطور که گفتیم از آیه استفاده می‌شود که هیچ کس به علّت گناهی که دیگری مرتکب شده است مؤاخذه و مجازات نمی‌شود و در مورد نامبرده «میّت» گناهی ندارد گناه و مسئولیّت تنها متوجّه وارث است.
به این نکته نیز باید توجّه داشت که اگر وارث دین میّت را بدون اینکه او وصیّت نماید ادا کرد این موضوع موجب سقوط
عقاب از میّت نمی‌شود مگر اینکه خداوند
تفضّل کند و عقاب را از او بردارد.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
عَلیم»، ج۳، ص۲۱۸.
