عقب - به فتح عین (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقِب (به فتح عین و کسر قاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای پاشنه است
به‌طور
استعاره به فرزند و
نسل گفته می‌شود.
جمع آن
اَعْقاب است.
مشتقات
عَقِب که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
عَقِبِهِ (به فتح عین، کسر قاف و باء) به معنای نسل،
أَعْقابِكُمْ (به فتح همزه و سکون عین) به معنای برگشتن به عقب و حالت اولی،
عَقِبَيْهِ (به فتح عین و باء، کسر قاف ) به معنای برگشتن به راه اول،
أَعْقابِنا (به فتح همزه و سکون عین) به معنای برگشتن به عقب است.
عَقِب به معنای پاشنه است.
به‌طور
استعاره به فرزند و
نسل گفته می‌شود.
«انْقَلَب عَلى عَقِبَيْهِ» به صيغه تثنيه يعنى بر دو پاشنه خويش بگرديد مراد از آن رجوع به حالت اوليه است.
راغب گويد:
«رَجَعَ عَلى عَقِبِهِ» يعنى برگشت
«انْقَلَبَ عَلى عَقِبَيْهِ» يعنى به حالت اولى برگشت.
جمع آن
اَعْقاب است.
به مواردی از
عَقِب که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ ...) «
ابراهیم كلمه
توحید را در نسل خويش باقى گذاشت.»
(أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً) يعنى: «اگر پيغمبر بميرد يا كشته شود شما به حالت اول خويش (كه
بت‌پرستی باشد) برخواهيد گشت؟! هر كه به حالت اولى (و
کفر) باز گردد ابدا به
خدا ضررى نخواهد رساند.»
(وَ نُرَدُّ عَلى أَعْقابِنا بَعْدَ إِذْ هَدانَا اللَّهُ) (و به اين ترتيب، به عقب برگرديم بعد از آن‌كه خداوند ما را
هدایت كرده است.)
(نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ) يعنى: «به راه اولى برگشت و فرار كرد.»
(فَكُنْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ تَنْكِصُونَ) يعنى: «چون
آیات من خوانده می‌شد به قهقرى بر می‌گشتيد و حاضر به قبول نبوديد.»
در این
آیه ظاهرا مراد از آن
استکبار و عدم قبول است، كه آيه درباره
کفّار گفتگو می‌كند.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عقب»، ج۵، ص۲۱.
