عام (عام و خاص)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عام (عام و خاص)،
لفظ شامل همه افراد و مصادیق ممکن را می‌گویند.
مراد از «عام» لفظی است که تمام افراد و مصادیق ممکن را، بدون
حصر کمی و عددی شامل شود؛ مانند: (والسارق والسارقة فاقطعوا ایدیهما…)
که الفاظ «سارق» و «سارقه» در این آیه عامند.
عام در
قرآن کریم به صیغه‌های گوناگونی آمده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱.
اسم جنس مفرد
معرف به «ال»
استغراق ؛ مانند: آیه پیش گفته؛
۲. اسم جنس
جمع معرف به «ال»؛ مانند: (ان المسلمین والمسلمات والمؤمنین والمؤمنات)
؛
۳. اسم جنس
معرف به اضافه ؛ مانند: (فقاتلوا ائمة الکفر)
؛
۴. الفاظ کل،
جمیع ،
اجمع ،
کافه ، «من» شرطیه و….
عام
به طور کلی سه گونه است:
۱. عام باقی بر عمومیت خویش؛ یعنی عامی که هیچ تخصیصی نپذیرفته است؛ مانند: (حرمت علیکم امهاتکم وبناتکم واخواتکم وعماتکم وخالاتکم)
؛
۲. عام‌هایی که مراد از آن‌ها افراد خاصی است (العام المراد
به الخصوص)؛ مانند: (ام یحسدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله)
که مراد از «الناس»
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است؛
۳. عام‌هایی که
تخصیص پذیرفته‌اند (العام المخصوص)؛ مانند: (ما کان لاهل المدینة ومن حولهم من الاعراب ان یتخلفوا عن رسول الله).
به حکم عقل ، بدیهی است افراد
بیمار و ناتوان و
پیر و
زن و
کودک از این حکم
مستثنا هستند.
عام
به اشکال گوناگون تخصیص می‌پذیرد؛ مانند:
تخصیص به استثناء ،
تخصیص به وصف ؛
تخصیص به شرط و
تخصیص به بدل بعض از کل .
در تفاوت میان عامی که از آن خصوص
اراده شده و عام مخصوص اختلاف وجود دارد، برخی گفته‌اند منظور از اولی عامی است که نه از لفظش و نه از معنایش عموم اراده نشده، بلکه تنها در یک فرد از افرادش استعمال شده است. اما دومی عامی است که از جهت
لفظ عمومیت دارد و تنها از جهت شمول حکمش تخصیص خورده است. برخی اولی را
مجاز می‌دانند، اما دومی را
حقیقت دانسته‌اند. برخی گفته‌اند قرینه اولی عقلی و قرینه دومی لفظی است، عده‌ای نیز گویند قرینه اولی همواره
به آن متصل است، اما قرینه دومی می‌تواند منفصل نیز باشد و...
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «عام (عام و خاص)».
