ضروب شکل سوم مختلطات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب شکل سوم مختلطات، به‌معنای صور مختلف
شکل سوم قیاسِ متشکل از قضایای موجّهه است.
حالت کیفی و کمّی که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است «
ضرب» نامیده می‌شود و هر یک از اشکال چهارگانه قیاس به لحاظ ذکر شدن یا نشدن
جهت در آن به مختلطات و مطلقات تقسیم می‌شود. «شکل سوم» آن است که
حد وسط در هر دو مقدمه آن، موضوع باشد؛ پس منظور از «ضروب شکل سوم مختلطات» حالت‌ها و کیفیت
ایجاب و
سلب و
کلی و جزئی بودنِ دو مقدمه نسبت به یکدیگر در قیاس شکل سومِ مرکب از
قضایای موجهه است.
هر یک از دو مقدمه قیاس شکل سوم ممکن است به یکی از اصناف جهات (اعم از مرکب و بسیط) موجَّه شود؛ پس برای هر ضربی از شکلی، به تعداد حاصل‌ضرب اقسام موجهات در خودش، اختلاط متصور است؛ مثلاً اگر تعداد جهات، چنان‌که معمول است، سیزده عدد، اعتبار شود حاصل‌ضرب عدد سیزده در خودش (که ۱۶۹ باشد) مجموع مختلطات این شکل است؛ ولی شرایطی که در این شکل به لحاظ جهت، اعتبار شده است عده‌ای از اختلاطات متصور را خارج می‌سازد.
شکل سوم چون از لحاظ جهت، مثل
شکل اول، مشروط به ایجاب صغراست، عدد اختلاطات منتجه آن نیز به‌اندازه عدد اختلاطات شکل اول، یعنی ۱۴۳ صورت است که از ضرب یازده صورت
صغرا در سیزده صورت کبرا حاصل می‌شود. اشتراط فعلیت
صغرا، ۲۶ صورت از اختلاطات ممکنة الانعقاد را ساقط می‌کند. ۲۶ ضربی که ساقط می‌شود
صغرای ممکنه عامه و ممکنه خاصه است.
شکل سوم که در
صغرا با شکل اول شریک است نتایج موجهه آن مانند شکل اول در ۹۹ مورد، تابع کبرا و در ۴۴ صورت فی‌الجمله تابع
عکس صغراست. ضروب شکل سوم مختلطات به ضروب عقیم شکل سوم مختلطات و ضروب منتج شکل سوم مختلطات تقسیم می‌شود.
۱. هر گاه کبرا یکی از قضایای غیر وصفیه (غیر از
مشروطه عامه،
مشروطه خاصه،
عرفیه عامه و
عرفیه خاصه) باشد، نتیجه از لحاظ
جهت، تابع کبراست، اما اگر کبرا یکی از
قضایای وصفیه باشد نتیجه فی‌الجمله تابع
عکس صغراست و سه حالت مختلف پیدا می‌کند که در ضمن سه قاعده بعدی بیان می‌شود.
۲. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و
عکس صغرا به لا دوام مقیّد نباشد جهتی که در
عکس صغرا موجود است عیناً به نتیجه منتقل می‌شود.
۳. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و
عکس صغرا به لا دوام مقیّد باشد قید لا دوام از
عکس صغرا حذف، و بقیه جهت به نتیجه منتقل می‌شود.
۴. هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه باشد و کبرا به لا دوام مقیّد باشد جهتی که در
عکس صغرا موجود است با قید لا دوامِ کبرا ترکیب می‌شود و جهت برای نتیجه قرار می‌گیرد. موارد مذکور گاهی با یکدیگر تداخل پیدا می‌کند و باید دو قاعده از قواعدی که ذکر شد در یک مورد اجرا شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب شکل سوم مختلطات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
