صَمّ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صَمْم (به فتح صاد و سکون میم) از
واژگان قرآن کریم اصل آن
صَمّ به معنای سدّ و بستن است.
صَمَم (به فتح صاد و میم) به معنای فقدان حسّ شنوایی است.
در
آیات قرآن از آن به معنای کر و ناشنوا به کار رفته است.
صَمْم اصل آن صمّ (بر وزن فلس) به معنی سدّ و بستن است.
«صَمَ الْقَارُورَةَ: سَدَّهَا» صَمَم (بر وزن فرس) به معنای فقدان حسّ شنوایی است. (بسته شدن شنوایی).
اصمّ به قول
شیخ طبرسی کر مادرزاد است.
از قول دیگران بر می‌آید که به معنی مطلق کر است خواه مادرزاد باشد یا نباشد.
به مواردی از
صَمّ که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(مَثَلُ الْفَرِیقَیْنِ کَالْاَعْمی وَ الْاَصَمِ وَ الْبَصِیرِ وَ السَّمِیعِ) یعنی «حکایت آن دو فریق حکایت
کور و کر مادرزاد و بینا و شنواست.»
(ثُمَّ تابَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَ صَمُّوا کَثِیرٌ مِنْهُمْ) (سپس بيدار گشتند، و
خداوند توبه آنها را پذيرفت؛ ديگر بار در خواب غفلت فرو رفتند، و بسيارى از آنها
كور و كر شدند.)
مراد از عمی و صم آن است که حق را نبیند و به آن گوش ندهد،
کوری و کری عقل نه چشم و گوش.
راغب اصفهانی گوید: آن‌که به حق گوش ندهد و قبول نکند به صم توصیف می‌شود.
(صُمٌ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ) «کراند، لال‌اند، کوراند به حق بر نمی‌گردند.»
صمّ جمع اصمّ، بکم جمع ابکم، عمی جمع اعمی است. غرض کری و لالی و
کوری عقل است چنان‌که گفته شد.
(وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلی وُجُوهِهِمْ عُمْیاً وَ بُکْماً وَ صُمًّا) (و
روز قیامت، آنها را بر صورت‌هايشان محشور مى‌كنيم، در حالى‌كه نابينا و گنگ و كرند.)
ظاهرا مراد همان
کوری و لالی و کری دنیاست، نظیر آیه ۱۸
بقره که گذشت و نظیر آیه ذیل.
(وَ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا صُمٌ وَ بُکْمٌ فِی الظُّلُماتِ) (كسانى كه آيات ما را تكذيب كردند، كر و لال‌هايى هستند.)
(وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ اَعْمی. قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی اَعْمی وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً) (و روز قيامت، او را نابينا محشور مى‌كنيم.• مى‌گويد: «
پروردگارا! چرا مرا نابينا محشور كردى؟! من كه بينا بودم!»)
به نظر می‌آید: منظور از نیز همان باشد زیرا این
کوری نتیجه اعراض از ذکر حق است که فرموده:
(وَ مَنْ اَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی.) (و هر كس از ياد من روى‌گردان شود.)
و در جواب آن آمده:
(قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَ كَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنسَى) «آیات ما به سوی تو آمد. تو آنها را فراموش کردی و نادیده گرفتی همانطور امروز فراموش می‌شوی.»
ولی در آیات هست که اهل عذاب روز قیامت بینایی، شنوایی و گویایی دارند.
(وَ رَاَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْاَسْبابُ) (و
عذاب الهی را مشاهده مى‌كنند؛ و دستشان از همه جا كوتاه مى‌شود.)
(قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی اَعْمی) (پروردگارا! چرا مرا نابينا محشور كردى.)
(اِذا اُلْقُوا فِیها سَمِعُوا لَها شَهِیقاً وَ هِیَ تَفُورُ) (هنگامى كه در آن افكنده شوند صداى وحشتناكى از آن مى‌شنوند، در حالى كه پيوسته فوران مى‌كند.)
این آیات نمونه از شنیدن و دیدن و سخن گفتن اهل عذاب است.
نتیجه این‌که:
کوری، لالی، کری اهل عذاب معنوی است، نه ظاهری چنان‌که در
دنیا نیز معنوی است.
و اگر مراد
کوری، کری و لالی ظاهری باشد، شاید منظور عدّه‌ای از اهل آتش است.
(اِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ) (به يقين بدترين جنبندگان نزد خدا، افراد كر و لال و
كور دلى هستند كه انديشه نمى‌كنند.)
منظور از آیه منکرین دین هستند.
انسان منهای عدم تعقل، حیوان و جنبنده‌ای بیش نیست، لذا اطلاق دواب به اشخاص بی‌تعقل و بی‌فهم، یک ترسیم واقعی است، هکذا اطلاق صم و بکم.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صمّ»، ج۴، ص۱۵۳-۱۵۴.
