صَدْر (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صَدْر (به فتح صاد و سکون دال) یکی از مفردات
نهج البلاغه به معنای سینه است.
فعل آن اگر با «
عن» متعدّی شود، به معنای
رجوع و اگر با «
من» باشد به معنای بروز و
ظهور است.
صَدَرَ (به فتح صاد و دال و راء) به معنای
حدوث و حصول می‌آید.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره دوری از
شرّ و بدی،
سعه صدر و... از این واژه استفاده نموده است.
صَدْر:
به معنای سینه و فعل آن اگر با «عن» متعدّی شود، معنای رجوع می‌دهد مثل «صدر عن المکان» یعنی از مکان برگشت.
و اگر با «من» باشد به معنی بروز و ظهور است مثل «صدر منه الامر» یعنی این کار از او صادر شد و بروز کرد و نیز به معنای حدوث و حصول می‌آید «صدر الامر صدورا» یعنی این کار حادث شد ایضا به معنی رجوع و ارجاع (لازم و متعدی) آمده است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در خصوص
علم در
حکمت ۳۱ فرموده است:
«وَ مَنْ عَلِمَ غَوْرَ الْعِلْمِ صَدَرَ عَنْ شَرائِعِ الْحُكْمِ.» «هر که باطن علم را بداند بر می‌گردد از احکام مستقیم» یعنی حکم واقعی صادر می‌کند.
حضرت در مقام
نصیحت نیز فرمودند:
«احْصُدِ الشَّرَّ مِنْ صَدْرِ غَيْرِكَ بِقَلْعِهِ مِنْ صَدْرِكَ.» «
قلب خود را از
کینه ديگران
پاک كن، تا قلب آنها از كينه تو پاک شود.»
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در
حکمت ۱۶۶ درباره
ریاست فرمود:
«آلَةُ الرِّيَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ.» «
وسیله رياست،
سعه صدر است!.»
منظور از «سعة الصدر» در این‌جا سعه
روح و سعه
تحمل و
صبر است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد رساندن حقوق به اهل آن فرموده است:
«لَيسَ عَلَى الاِْمامِ إِلاّ ما حُمِّلَ مِنْ أَمْرِ رَبِّهِ... وَ إِصْدارُ السُّهْمانِ عَلَى أَهْلِها.» «
امام و پيشوا غير از آن‌چه از طرف
خدا مأمور است وظيفه‌اى ندارد... حقّ مظلومان را به آنها بازگرداند.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) در مورد
روح و مرکزیّت بدن فرموده است:
«فَمِنَ الاِْيمانِ ما يَكونُ ثابِتاً مُسْتَقِرّاً في الْقُلوبِ، وَ مِنْهُ ما يَكونُ عَوارِىَ بَيْنَ الْقُلوبِ وَ الصُّدورِ.» «
ایمان بر دو گونه است، يكى ثابت و استوار و در دل‌ها و قلوب، و ديگرى موقّت و عاریتى بين قلب‌ها و سینه‌ها.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
مرگ فرموده است:
«وَ صَدَرَتْ بِكُمُ الاُْمورُ مَصادِرَها.» «و برگشت داد شما را پیشامدها به محل‌های آنها. (مرگ‌ها)» مصدر: اسم مکان به معنای محل صدور و بروز و نیز محل برگشتن است.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
طمع در
حکمت ۲۷۵ فرموده است:
«إِنَّ الطَّمَعَ مورِدٌ غَيْرُ مُصْدِر، وَ ضامِنٌ غَيْرُ وَفيّ وَ رُبَّما شَرِقَ شارِبُ الْماءِ قَبْلَ رِيِّهِ.» «طمع وارد كننده به هلاكت است نه برگرداننده از آن، اى بسا خورنده آب كه پيش از سيراب شدن گلوگير شود (يعنى قبل از رسيدن به طمع از دنيا برود).»
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در
حکمت ۷۴ فرمود:
«فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكونُ في صَدْرِ الْمُنافِقِ فَتَتَلَجْلَجُ في صَدْرِهِ.» «
حکمت گاهى در سينه
منافق است و آرام نمى‌گيرد تا اين كه خارج شود.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
خطبه ۱۹۲ می‌فرمایند:
«وَ رَجَّةَ صَدْرِهِ، وَ بَقِيَتْ بَقِيَّةٌ مِنْ أَهْلِ الْبَغْيِ.» «با صاعقه‌اى كه قلبش را به تپش درآورد و سينه‌اش را به لرزه انداخت كارش تمام شد، تنها تعداد محدودى از ستمگران و سركشان باقى مانده‌اند.»
در ملامت یاران فرمود:
«وَ شَحَنْتُمْ صَدْري غَيْظاً.» «و سينه مرا مملوّ از
خشم ساختيد.»
این واژه موارد زیادی در «نهج البلاغه» آمده است.
•
بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «صدر»، ج۲، ص۶۳۰.
