• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صَدْر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





صَدْر (به فتح صاد و سکون دال) از واژگان قرآن کریم به معنای سینه است.
منظور از آن سعه و ضیق قلب بوده و به اعتبار آن‌که قلب در سینه است صدر گفته شده است.
در آیاتی از قرآن بحث سعه صدر و اعطای شرح صدر از جانب خداوند بیان شده است.
مشتقات صَدْر که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
الصُّدُورِ (به ضم صاد و دال ) جمع و به معنای سینه‌ها، قلب،
یَصْدُرُ (به سکون صاد و ضم دال ) به معنای برگردانند و به دو معنای حدوث و بروز آمده است.


صَدْر به معنای سینه است.
فعل صدر چون با «عن» متعدی شود معنای رجوع می‌دهد «صَدَرَ عن المکان» یعنی از مکان برگشت.
چون با «من» متعدی شود به معنی بروز و ظهور باشد. «صَدَرَ منه الامر» یعنی این کار از او بروز کرد.
ایضا به معنی حدوث و حصول آید «صَدَرَ الْاَمرُ صدورا» یعنی کار حادث شد.
صدر به معنی رجوع و ارجاع (لازم- متعدی) آمده است.


به مواردی از صَدْر که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - صَدْرَکَ‌ (آیه ۱ سوره شرح)

(أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ‌ صَدْرَكَ‌ )
(آيا ما سينه تو را گشاده نساختيم.)
جمع آن صدور است مانند آیه ذیل.


۲.۲ - الصُّدُورِ (آیه ۱۱۹ سوره آل عمران)

(اِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذاتِ‌ الصُّدُورِ)
(خدا از اسرار درون سينه‌ها آگاه است.)


۲.۳ - یَصْدُرُ (آیه ۲۳ سوره قصص)

(قالَتا لا نَسْقِی حَتَّی‌یَصْدُرُ الرِّعاءُ وَ اَبُونا شَیْخٌ کَبِیرٌ)
«گفتند ما گوسفندان خود را آب نمی‌دهیم تا چوپان‌ها مواشی خود را از آب بر گردانند. پدر ما پیری بزرگ است.»
«یصدر» در قرآن‌ها به ضم (ی) و کسر (د) نوشته شده ولی به فتح (ی) و ضمّ (د) از باب نصر ینصر نیز خوانده‌اند. بنا بر اول معنای آن چنین است: (گفتند ما گوسفندان خود را آب نمی‌دهیم تا چوپان‌ها مواشی خود را از آب بر گردانند. پدر ما پیری بزرگ است.) و بنا بر دوم این است: (تا چوپان‌ها از آب بر گردند.)


۲.۴ - یَصْدُرُ (آیه ۶ سوره زلزله)

(یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتاتاً لِیُرَوْا اَعْمالَهُمْ)
«آن روز مردم بطور پراکنده و متفرق حادث و ظاهر می‌شوند.»
ممکن است «یصدر» به معنی حدوث باشد یعنی (آن روز مردم بطور پراکنده و متفرق حادث و ظاهر می‌شوند.) و شاید به معنی بروز باشد، یعنی «یصدر الناس من الارض اشتاتا» چنان‌که در آیه دیگر آمده‌:
(وَ بَرَزُوا لِلَّهِ جَمِیعاً.)
(و در قیامت، همه آنها در برابر دادگاه عدل خدا ظاهر مى‌شوند.)
(وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ)
(همه در پيشگاه خداوند یگانه حاكم بر همه چيز ظاهر مى‌گردند.)
و نیز آمده‌ (یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْاَجْداثِ سِراعاً)
(همان روز كه از قبرها به سرعت خارج مى‌شوند، گويى به سوى بت‌ها مى‌دوند.)
در «شتت» گفته شد: ظاهرا مراد از اشتات متفرق و بی‌نظم بودن است چنانکه فرموده‌: (یَخْرُجُونَ مِنَ الْاَجْداثِ کَاَنَّهُمْ جَرادٌ مُنْتَشِرٌ)
(آنان در حالى كه چشم‌هايشان از شدّت وحشت به زير افتاده، همچون ملخ‌هايى كه به هرسو پراكنده مى‌شوند از قبرها بيرون مى‌آيند.) حدوث و بروز نزدیک بهم‌اند.
آیاتی هست درباره سعه صدر و تنگی آن و اینکه خدا شرح صدر عطا می‌کند و سینه را تنگ می‌گرداند. نظیر آنچه در آیه ذیل امده است.


۲.۱ - صَدْرَکَ‌ (آیه ۱ سوره شرح)

(اَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ‌ صَدْرَکَ‌)
(آيا ما سينه تو را گشاده نساختيم.)


۲.۶ - صَدْرِی‌ (آیه ۲۵ سوره طه)

(قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی‌ صَدْرِی‌)
(موسی گفت: «پروردگارا! سينه‌ام را گشاده كن.)


۲.۷ - صَدْرَهُ‌ (آیه ۱۲۵ سوره انعام)

(فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ اَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ‌ صَدْرَهُ‌ لِلْاِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ اَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ‌ صَدْرَهُ‌ ضَیِّقاً حَرَجاً)
(آن كس را كه خدا بخواهد هدایت كند، سينه‌اش را براى پذيرش اسلام، گشاده مى‌سازد؛ و آن كس را كه به خاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سينه‌اش را آن‌چنان تنگ مى‌كند.)


۲.۸ - صَدْرِی‌ (آیه ۱۳ سوره شعراء)

(وَ یَضِیقُ‌ صَدْرِی‌ وَ لا یَنْطَلِقُ لِسانِی)
(و سينه‌ام تنگ مى‌شود، و زبانم به‌قدر كافى گويا نيست)
مراد از صدر در این آیات چیست؟ آیا سینه است یا قلب و به اعتبار حال و محل قلب را صدر خوانده است؟
به‌نظر می‌آید: منظور سعه و ضیق قلب است و به اعتبار آنکه قلب در سینه است صدر گفته شده، و اینکه بعضی‌ها قلب را به معنی نفس گرفته‌اند به دلیل اینکه درک و فهم و غیره مال نفس است نه قلب. در بعضی از آیات مانند آیه ذیل افعالی به صدر نسبت داده شده است.


۲.۹ - الصُّدُورُ (آیه ۱۹ سوره غافر)

(یَعْلَمُ خائِنَةَ الْاَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی‌ الصُّدُورُ)
(او چشم‌هايى را كه به خيانت مى‌گردد و آن‌چه را سينه‌ها پنهان مى‌دارند، مى‌داند.)


۲.۱۰ - صُدُورُهُمْ‌ (آیه ۷۴ سوره نمل)

(وَ اِنَّ رَبَّکَ لَیَعْلَمُ ما تُکِنُ‌ صُدُورُهُمْ‌ وَ ما یُعْلِنُونَ)
(و پروردگارت آنچه را در سينه‌هايشان پنهان مى‌دارند و آن‌چه را آشكار مى‌كنند بخوبى مى‌داند.)


۲.۱۱ - صُدُورِهِمْ‌ (آیه ۹ سوره حشر)

(وَ لا یَجِدُونَ فِی‌ صُدُورِهِمْ‌ حاجَةً مِمَّا اُوتُوا)
(..و در دل خود نيازى به آن‌چه به مهاجران داده شده احساس نمى‌كنند.)
از این قبیل است آیاتی که درباره شفای صدور، کینه صدور، محتویات صدور، وسوسه صدور مانند آن‌چه در آیه ذیل آمده است.


۲.۱۲ - صُدُورَ (آیه ۱۴ سوره توبه)

(وَ یَشْفِ‌ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ)
(و سينه گروه مؤمنین را شفا مى‌بخشد.)


۲.۱۳ - صُدُورُهُمْ‌ (آیه ۱۱۸ سوره آل عمران)

(قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ اَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفِی‌ صُدُورُهُمْ‌ اَکْبَرُ)
(نشانه‌هاى دشمنى از سخنانشان آشكار شده؛ و آن‌چه در دل‌هايشان پنهان مى‌دارند، از آن مهم‌تر است.)


۲.۱۴ - الصُّدُورِ (آیه ۷ سوره مائده)

(اِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذاتِ‌ الصُّدُورِ)
(...خدا، از آن‌چه درون سينه‌هاست، آگاه است.)


۲.۱۵ - صُدُورِ (آیه ۵ سوره ناس)

(الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی‌ صُدُورِالنَّاسِ)
(كه در درون سينه مردمان وسوسه مى‌كند.)
به‌نظر نگارنده مراد از همه آنها قلوب است و به اعتبار حال و محل صدور به کار رفته است.

۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۱۳-۱۱۵.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۷۷.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۶۲.    
۴. جوهری، ابونصر، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۲، ص۷۰۹.    
۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۱۸۵.    
۶. شرح/سوره۹۴، آیه۱.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۶.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۳۱.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۱۴.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۵۳.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۸۸.    
۱۲. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۹.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۵.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۶۰۰.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۳۸۷.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۲۲.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۳۷۴.    
۱۸. قصص/سوره۲۸، آیه۲۳.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۳.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۵.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۸۱.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۴۲۵.    
۲۳. زلزله/سوره۹۹، آیه۶.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۳.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۴۳۴.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۷.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص ۴۱۹.    
۲۸. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۱.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۵۸.    
۳۰. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۸.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۶۱.    
۳۲. معارج/سوره۷۰، آیه۴۳.    
۳۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۰.    
۳۴. قمر/سوره۵۴، آیه۷.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۹.    
۳۶. شرح/سوره۹۴، آیه۱.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۶.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۳۱.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۱۴.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۵۳.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۸۸.    
۴۲. طه/سوره۲۰، آیه۲۵.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۳.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۲۰۱.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۴۵.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۲۱.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷،ص۱۸.    
۴۸. انعام/سوره۶، آیه۱۲۵.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۴۴.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۴۷۰.    
۵۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۴۱.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۲۶۴.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۱۵۷.    
۵۴. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۳.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۶۷.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۶۰.    
۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۵۸.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۱.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۲۳.    
۶۰. غافر/سوره۴۰، آیه۱۹.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۹.    
۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۴۸۶.    
۶۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۲۰.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۴۸.    
۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۳.    
۶۶. نمل/سوره۲۷، آیه۷۴.    
۶۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۳.    
۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۵۷    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۹.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۲۲۶.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۴۰۱.    
۷۲. حشر/سوره۵۹، آیه۹.    
۷۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۴۶.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۵۷.    
۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۰۶.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۲۹.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۳۳.    
۷۸. توبه/سوره۹، آیه۱۴.    
۷۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۸۹.    
۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۴۵.    
۸۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۸۴.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۳۴.    
۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۳.    
۸۴. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۸.    
۸۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۵.    
۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۵۹۹.    
۸۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۳۸۷.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۱۹.    
۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۳۷۲.    
۹۰. مائده/سوره۵، آیه۷.    
۹۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۰۸.    
۹۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۳۷۷.    
۹۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان،    
۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۲۳۳.    
۹۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۹۰.    
۹۶. ناس/سوره۱۱۴، آیه۵.    
۹۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۰۴.    
۹۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۹۰.    
۹۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۹۷.    
۱۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۳۹۲.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۹۸.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صدر»، ج۴، ص۱۱۳-۱۱۵.    






جعبه ابزار