صله رحم (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صِلَه رَحِم: احسان و نیکی کردن به نزدیکان می‌باشد.
مراد از صله در این جا مطلق
احسان و نیکی است، هرچند با
سلام کردن و دیدار با یکدیگر که بر حسب عادات و رسوم، مختلف است.
مراد از «رحم»
خویشاوندان نسبی است که از راه
ولادت منتسب به انسان‌اند ـ نه دامادی و
شیر خوردن ـ مانند
برادر و خواهر نسبی ، عمو، عمّه، خاله، دایی و فرزندان آنان. برخی، رحم را به محارمی که ازدواج با آنان حرام است، اختصاص داده‌اند.
از عنوان یاد شده به مناسبت در بابهایی چون
هبه ،
نکاح و
شهادت سخن گفته‌اند.
خداوند در
قرآن کریم،
قطع رحم را همپای «افساد در زمین» نکوهش کرده است
و در جایی دیگر، ارحام را در ردیف خود شمرده و به پروا کردن از خود و ارحام فرمان داده است
هر دو سیاق، نشانگر عظمت و اهمیت صله رحم است. در روایات فراوان نیز بر صله رحم تأکید و برای آن فواید زیادی شمرده شده است.
امام باقر علیه السّلام می‌فرماید: «صله رحم اعمال انسان را پاک، اموال را زیاد، بلا را دفع و حساب را آسان می‌کند و اجل را به تأخیر می‌اندازد»
امام صادق علیه السّلام می‌فرماید: «نخستین گوینده در قیامت رحم است که می‌گوید: پروردگار من! هر که در دنیا مرا وصل کرد رحم به جا آورد تو امروز بین خود و او را وصل گردان و هر که در دنیا مرا قطع کرد، تو امروز بین خود و او را قطع کن»
در حدیثی دیگر از آن حضرت آمده است: «صله رحم کن، هرچند با دادن آبی. برترین چیزی که به آن صله رحم می‌شود، خودداری از آزار رسانی به رحم است»
قطع رحم صله رحم
حرام است؛ بلکه برخی آن را از
گناهان کبیره شمرده‌اند.
بنابر این، صله رحم در حدی که
مکلّف را از عنوان «قاطع رحم» خارج کند، واجب خواهد بود
و افزون بر آن مستحب است.
مرجع در کیفیت صله رحم عرف است که به اختلاف عادتها و نیز دوری و نزدیکی محل سکونت متفاوت خواهد بود. صله رحم با سلام کردن و احوال پرسی،
هدیه دادن و هر نوع کمک مالی و احسان و نیکی ای که مقدور انسان می‌باشد و همچنین ترک آزار و اذیت تحقق می‌یابد.
هرگاه رحم از کسانی که
نفقه آنان ـ در صورت فقر ـ بر انسان واجب است نباشد، آیا از جهت صله رحم، در صورت توانگری، دادن مال به آنان واجب است یا نه؟ برخی قائل به وجوب شده‌اند.
(۱) قرآن کریم.
(۲) لسان العرب و مجمع البحرین.
(۳) مرآة العقول.
(۴) القواعد و الفوائد.
(۵) الاقطاب الفقهیة.
(۶) مفاتیح الشرائع.
(۷) صراط النجاة، تبریزی.
(۸) وسائل الشیعة.
(۹) مجمع الفائدة.
(۱۰) جواهر الکلام.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۱۰۲، برگرفته از صله رحم در فقه.
