سِقایة یا صُواع (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سِقایة:
(السِّقايَةَ في رَحْلِ) صُواع:(نَفْقِدُ صُواعَ الْمَلِكِ) «سِقایة یا صُواع»• «سِقایة» به معناى ظرف آبخورى است.
• «صُواع» به معناى پيمانه است.
در آيات فوق (
سوره یوسف) گاهى تعبير به صواع (پيمانه) و گاهى تعبير به سقايه (ظرف آبخورى) شده است، و منافاتى ميان اين دو نيست، زيرا چنين به نظر مى‌رسد كه اين پيمانه در آغاز
ظرف آبخورى
ملک بوده است، اما هنگامى كه غلات در سرزمين
مصر گران و كمياب و جيره‌بندى شد، براى اظهار اهميت آن و اين‌كه مردم نهايت دقت را در صرفه‌جويى به خرج دهند، آن را با ظرف آبخورى مخصوص ملک، پيمانه مى‌كردند. مفسران در خصوصيات اين ظرف مطالب زيادى دارند، بعضى گفته‌اند از
نقره بوده، بعضى گفته‌اند از
طلا، و بعضى اضافه كرده‌اند كه جواهر نشان بوده است، و در بعضى از روايات غير معتبر نيز اشاره‌اى به اين‌گونه مطالب شده است، اما هيچ يک
دلیل روشنى ندارد.
آن‌چه مسلم است پيمانه‌اى بوده كه روزى
پادشاه مصر از آن
آب مى‌نوشيده و سپس تبديل به پيمانه شده است.
به موردی از کاربرد «سِقایة یا صُواع» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَلَمّا جَهَّزَهُم بِجَهازِهِمْ جَعَلَ السِّقايَةَ في رَحْلِ أَخيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُها الْعيرُ إِنَّكُمْ لَسارِقونَ) «و هنگامى كه مأمور يوسف بارهاى آنها را بست، جام آبخورى گران قيمت پادشاه را در بارِ برادرش گذاشت؛ سپس كسى صدا زد: «اى اهل قافله! شما سارقيد.»
(قالواْ نَفْقِدُ صُواعَ الْمَلِكِ وَ لِمَن جاء بِهِ حِمْلُ بَعيرٍ وَ أَنَاْ بِهِ زَعيمٌ) «گفتند: «جام مخصوص پادشاه را! و هركس آن را بياورد، يك بارِ شتر غلّه به او داده مى‌شود؛ و من ضامن اين پاداش هستم.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند: كلمه سقايه به معنى ظرفى است كه با آن آب مى‌آشامند،
و خلاصه‌اش بيان حيله‌ايست كه يوسف (علیه‌السلام) به كار برد، و به آن وسيله برادر مادرى خود را نزد خود نگهداشت، و اين بازداشتن برادر را مقدمه معرفى خود قرار داد، تا در روزى كه مى‌خواهد خود را معرفى كند برادرش نيز مانند خودش متنعم به نعمت پروردگار و مكرم به كرامت او بوده باشد.
كلمه صواع -به ضمه صاد- به معناى سقايه و ظرف آبخورى است، بعضى
هم گفته‌اند: صواع همان صاع است، كه به معناى پيمانه‌ايست كه با آن اجناس را كيل مى‌كردند، و صواع پادشاه
مصر در آن روز ظرفى بوده كه هم در آن آب مى‌خوردند، و هم به آن اجناس را پيمانه مى‌كردند، و به همين جهت است كه در
قرآن کریم يک جا از آن تعبير به سقايت مى‌كند، و در جاى ديگر به نام صواع مى‌خواند، و اين كلمه از كلماتى است كه هم معامله مذكر با آن مى‌كنند و هم مؤنث، و لذا يک جا ضمير مذكر به آن برگردانيده و فرموده:
(وَ لِمَنْ جاءَ بِهِ)، و در جاى ديگر ضمير مؤنث برگردانيده و فرموده:
(ثُمَّ اسْتَخْرَجَها).
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «سقایة یا صواع»، ج۲، ص ۳۷۷.
