زَقّوم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زَقّوم (به فتح زاء و تشدید قاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای نام
درختی در قعر
جهنم است.
اين كلمه فقط سه مورد در
قرآن کریم آمده است.
زَقّوم به معنای
درختى است كه در قعر جهنم می‌رويد.
میوه آن مانند رؤس
شیاطین است و مجرمين از آن می‌خورند و شكم‌شان را پر می‌كنند در حالی که آن مانند آب جوشان در شكم‌ها می‌جوشد.
به مواردی از
زَقّوم که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(أَ ذلِكَ خَيْرٌ نُزُلًا أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ • إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ • إِنَّها شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ • طَلْعُها كَأَنَّهُ رُؤُسُ الشَّياطِينِ • فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْها فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ) (آيا اين نعمت‌هاى جاويدان بهشتى بهتر است يا
درخت نفرت‌انگيز زقّوم؟! ما آن را مايه
درد و
رنج ستمکاران قرار داديم. آن
درختى است كه از قعر جهنم مى‌رويد. شكوفه آن مانند سرهاى شياطين است. آن‌ها (مجرمان) از آن مى‌خورند و شكم‌ها را از آن پر مى‌كنند.)
(إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ • طَعامُ الْأَثِيمِ • كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ • كَغَلْيِ الْحَمِيمِ) (به يقين
درخت زقّوم، غذاى گنهكاران است، همانند
فلز گداخته در شكم‌ها مى‌جوشد؛ همچون جوشش
آب سوزان!)
(لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ • فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ) (به يقين از
درخت نفرت‌انگيز زقّوم مى‌خوريد، و شكم‌ها را از آن پر مى‌كنيد.)
اين كلمه فقط در اين سه مورد آمده است و از اين آيات روشن می‌شود:
اوّلا: زقّوم
درختى است كه در قعر جهنم می‌رويد.
ثانيا: ميوه آن مانند رؤس شياطين است كه در «رأس» گذشت.
و اين‌كه گفته
درخت زقّوم
طعام گناهكار است ظاهرا منظور ميوه آن است.
ثالثا: مجرمين از آن می‌خورند و شكم‌شان را پر می‌كنند.
رابعا: آن مانند آب جوشان در شكم‌ها می‌جوشد. بقيه اين سخن در «ضريع» است.
راجع به معنى زقم بايد دانست كه آن فرو بردن لقمه است با كراهت و مشقّت شديد.
در
قاموس معناى اوّلى آن را
کره با
خرما گفته است.
در
اقرب گويد: آن كره است با خرما در لغت
آفریقا و گفته‌اند پليدترين
درخت تلخ است در
تهامه.
در
مجمع گفته: گويند آن
درخت معروفى است كه
عرب می‌شناسد. گفته‌اند كه نمی‌شناسد. روايت است:
قریش چون آيه اول را شنيد.
ابن زبعری گفت: زقوم در كلام بربر خرما و كره است و در نقلى به لغت
یمن،
ابوجهل به كنيزش گفت: ما را زقّوم بياور. او كره و خرما آورد. به ياران گفت: زقّوم بخوريد
محمد شما را با اين می‌ترساند و می‌گويد كه
آتش آن را می‌روياند حال آن‌كه آتش می‌سوزاند خداوند نازل كرد:
(إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ) (ما آن را مايه درد و
رنج ستمكاران قرار داديم.)
اين سخن در
نهایه نيز ذيل زقم نقل شده است.
اين كلمه فقط سه مورد در
قرآن کریم آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «زقوم»، ج۳، ص۱۶۳.
