زمینه‌های تهجد (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله به بر خی از زمینه های
تهجد از دیدگاه
قرآن کریم اشاره می شود.
امید به خدا برانگیزاننده اهل
ایمان به شب زنده داری است.
انما یؤمن بـایـتنا الذین... (تنها کسانی که به
آیات ما
ایمان می‌آورند که هر
وقت این آیات به آنان یادآوری شود به
سجده می‌افتند و
تسبیح و
حمد پروردگارشان را بجا می‌آورند، و
تکبر نمی‌کنند.)
تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفـا وطمعـا...(پهلوهایشان از بسترها در دل
شب دور می‌شود (و بپا می‌خیزند و رو به درگاه
خدا می آورند) و
پروردگار خود را با بیم و امید می‌خوانند، و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم
انفاق می‌کنند!)
امن هو قـنت ءاناء الیل ساجدا وقائمـا یحذر الاخرة ویرجوا رحمة ربه قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون انما یتذکر اولوا الالبـب.( (آیا چنین کسی با ارزش است) یا کسی که در ساعات شب به
عبادت مشغول است و در حال سجده و
قیام، از
عذاب آخرت می‌ترسد و به
رحمت پروردگارش امیدوار است؟! بگو: «آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکر می‌شوند! » )
توجه به
ربوبیت خداوند، مقتضی شب زنده داری و عبادت و
نماز برای اوست.
والذین یبیتون لربهم سجدا وقیـمـا.(کسانی که شبانگاه برای پروردگارشان سجده و قیام می‌کنند؛)
(قید «لربهم» به جای دیگر اوصاف می‌تواند گویای برداشت مزبور باشد.)
کلمه" بیتوته" به معنای ادراک شب است- چه بخوابد یا نخوابد- و کلمه" لربهم" متعلق است به کلمه" سجدا" و دو کلمه" سجد" و" قیام" جمع ساجد و قائم است و مراد از این بیتوته در شب در حال سجده و حال ایستاده این است که: شب را به عبادت خدا به آخر می‌رسانند، که یکی از مصادیق عبادتشان همان نماز است که هم افتادن به
خاک جزء آن است و هم به پا ایستادن. و معنای آیه این است که: بندگان
رحمان کسانی هستند که شب را درک می‌کنند در حالی که برای
پروردگار خود سجده کنندگان و یا به پا ایستادگانند- یعنی پشت سر هم سجده می‌کنند و برمی خیزند-، ممکن هم هست که مراد
تهجد به نوافل شب باشد.
تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم....
.. وسبح بحمد ربک...(در برابر آنچه آنها می‌گویند شکیبا باش، و پیش از
طلوع آفتاب و پیش از غروب
تسبیح و
حمد پروردگارت را بجا آور،)
ومن الیل فسبحه وادبـر السجود.(و در بخشی از شب او را تسبیح کن، و بعد از سجده‌ها!)
(مقصود از «ادبار السجود» بنابر بعضی از اقوال و احتمالات،
نماز وتر است.
صاحب مجمع البیان، آن را به
امام صادق علیه‌السّلام نسبت می‌دهد.)
.. وسبح بحمد ربک حین تقوم(در راه ابلاغ
حکم پروردگارت
صبر و
استقامت کن، چرا که تو در حفاظت کامل ما قرار داری! و هنگامی که برمی‌خیزی پروردگارت را تسبیح و حمد گوی!)
ومن الیل فسبحه...((همچنین) به هنگام شب او را تسبیح کن و به هنگام پشت کردن ستارگان (و طلوع صبح)!)
در تفسیر قمی در ذیل جمله" و سبح بحمد ربک حین تقوم" آمده که
امام فرمود: منظور از آن، تسبیح در نماز شب، و منظور از جمله" فسبحه" خود
نماز شب است.
این معنا در مجمع البیان از
زرارة و
حمران و
محمد بن مسلم از
امام باقر و از
امام صادق علیه‌السّلام
روایت شده.
و نیز در همان کتاب به سند خود از
حضرت رضا علیه‌السّلام روایت کرده که فرمود: منظور از ادبار سجود، چهار رکعت نافله‌ای است که بعد از
نماز مغرب خوانده می‌شود، و منظور از ادبار نجوم دو رکعت نافله‌ای است که قبل از
نماز صبح خوانده می‌شود.
ذیل این روایت در مجمع البیان از امام باقر و امام صادق علیه‌السّلام آمده
و قمی هم آن را به سند خود از زراره از امام باقر علیه‌السّلام آورده است.
بیم و امید، برانگیزاننده
مؤمنان، برای
تهجد و شب زنده داری است.
انما یؤمن بـایـتنا الذین...
تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفـا وطمعـا...
(«خوفا و طمعا»
مفعول له برای فعل محذوف است و برداشت بر این اساس است.)
امن هو قـنت ءاناء الیل ساجدا وقائمـا یحذر الاخرة ویرجوا رحمة ربه قل هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون انما یتذکر اولوا الالبـب.
معنای آیه این است که: آیا این کافر که گفتیم از
اصحاب آتش است، بهتر است یا کسی که همواره ملازم با اطاعت و خضوع برای پروردگارش است و در اوقاتی از شب هنگامی که فرا می‌رسد به نماز می‌ایستد و در حالی که یا در
سجده است و یا ایستاده، و از عذاب آخرت می‌ترسد و در عین حال امیدوار به رحمت پروردگارش است؟ یعنی این دو با هم یکسان نیستند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «زمینه‌های تهجد».
