زَقّوم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زَقّوم (به فتح زاء و تشدید قاف) از
واژگان قرآن کریم نام درختی در قعر
جهنم است.
زَقّوم درختى است كه در قعر جهنم می‌رويد.
میوه آن مانند رؤس
شیاطین است و مجرمين از آن می‌خورند و شكم‌شان را پر می‌كنند در حالی که آن مانند آب جوشان در شكم‌ها می‌جوشد.
به مواردی از
زَقّوم که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(أَ ذلِكَ خَيْرٌ نُزُلًا أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ • إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ • إِنَّها شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِي أَصْلِ الْجَحِيمِ • طَلْعُها كَأَنَّهُ رُؤُسُ الشَّياطِينِ • فَإِنَّهُمْ لَآكِلُونَ مِنْها فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ) (آيا اين نعمت‌هاى جاويدان بهشتى بهتر است يا
درخت نفرت‌انگيز زقّوم؟! ما آن را مايه
درد و رنج
ستمکاران قرار داديم. آن درختى است كه از قعر جهنم مى‌رويد. شكوفه آن مانند سرهاى شياطين است. آن‌ها (مجرمان) از آن مى‌خورند و شكم‌ها را از آن پر مى‌كنند.)
(إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ • طَعامُ الْأَثِيمِ • كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ • كَغَلْيِ الْحَمِيمِ) (به يقين درخت زقّوم، غذاى گنهكاران است، همانند
فلز گداخته در شكم‌ها مى‌جوشد؛ همچون جوشش
آب سوزان!)
(لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ • فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ) (به يقين از درخت نفرت‌انگيز زقّوم مى‌خوريد، و شكم‌ها را از آن پر مى‌كنيد.)
اين كلمه فقط در اين سه مورد آمده است و از اين آيات روشن می‌شود:
اوّلا: زقّوم درختى است كه در قعر جهنم می‌رويد.
ثانيا: ميوه آن مانند رؤس شياطين است كه در «رأس» گذشت.
و اين‌كه گفته درخت زقّوم
طعام گناهكار است ظاهرا منظور ميوه آن است.
ثالثا: مجرمين از آن می‌خورند و شكم‌شان را پر می‌كنند.
رابعا: آن مانند آب جوشان در شكم‌ها می‌جوشد. بقيه اين سخن در «ضريع» است.
راجع به معنى زقم بايد دانست كه آن فرو بردن لقمه است با كراهت و مشقّت شديد.
در
قاموس معناى اوّلى آن را
کره با
خرما گفته است.
در
اقرب گويد: آن كره است با خرما در لغت
آفریقا ... و گفته‌اند پليدترين درخت
تلخ است در
تهامه ...
در
مجمع گفته: گويند آن درخت معروفى است كه
عرب می‌شناسد. گفته‌اند كه نمی‌شناسد روايت است:
قریش چون آيه اول را شنيد ...
ابن زبعری گفت: زقوم در كلام بربر خرما و كره است و در نقلى به لغت
یمن،
ابوجهل به كنيزش گفت: ما را زقّوم بياور. او كره و خرما آورد. به ياران گفت: زقّوم بخوريد
محمد شما را با اين می‌ترساند و می‌گويد كه
آتش آن را می‌روياند حال آنكه آتش می‌سوزاند خداوند نازل كرد
(إِنَّا جَعَلْناها فِتْنَةً لِلظَّالِمِينَ) (ما آن را مايه درد و رنج ستمكاران قرار داديم.)
اين سخن در
نهایه نيز ذيل زقم نقل شده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «زقوم»، ج۳، ص۱۶۳.
