• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رَصد (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: رَصد (مفردات‌نهج‌البلاغه)
مقالات مرتبط: رَصَد (مفردات‌قرآن)، رَصَد (لغات‌قرآن)، ارصاد.


رَصَد (به فتح راء و صاد) و رَصْد (به فتح راء و سکون صاد) از واژگان نهج البلاغه به معنای مراقبت کردن، چیزی را زیر نظر گرفتن، مراقبت و کمین است.
امام علی (علیه‌السّلام) درباره حفظ اعمال و محرمات قرآن از این واژه استفاده کرده است.
مشتقات این واژه در نهج البلاغه آمده است، مانند:
مَرْصَد (به فتح میم و صاد و سکون راء) و مِرْصاد (به کسر میم و سکون راء) اسم مکان به معنای کمینگاه و مراقبتگاه؛
أَرصَد (به همزه مفتوح و سکون راء و فتح صاد) به معنای آماده کرد، است.
از این ماده ده مورد در نهج‌ البلاغه آمده است.



رَصَد و رَصْد
[۱] قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۴۵۰.    
[۲] طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۳، ص۵۲.    
به معنای مراقبت کردن و چیزی را زیر نظر گرفتن (کمین کردن) است، وصف نیز آمده به معنی مراقب و کمین کننده.
مَرْصَد
[۳] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۳۵۵.    
و مِرْصاد
[۴] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۳، ص۱۷۸.    
: اسم مکان است به معنی کمینگاه و مراقبتگاه است.


برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:


۲.۱ - رَصَداً - خطبه ۱۵۷ (حفظ اعمال)

درباره حفظ اعمال فرموده:
«اعْلَموا عِبادَ اللهِ أَنَّ عَلَيْكُمْ رَصَداً مِنْ أَنْفُسِكُمْ وَ عُيوناً مِنْ جَوارِحِكُمْ وَ حُفّاظَ صِدْق يَحْفَظونَ أَعْمالَكُمْ وَ عَدَدَ أَنْفاسِكُمْ.»
[۵] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۴۰، خطبه ۱۵۷.    
[۶] عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۶۸، خطبه ۱۵۲.    
[۷] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۲۲، خطبه ۱۵۷.    

«بدانید بندگان خدا که شما را مراقبی هست از خودتان و جاسوسانی از اعضائتان و نگهدارندگان راست که اعمال و عدد نفس‌های شما را حفظ می‌کنند.»
[۸] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۳۹، خطبه۱۵۷.    
[۹] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۸۶.    

(شرح‌های خطبه:
[۱۰] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۹۴.    
[۱۱] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۱۸۱.    
[۱۲] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳۲۴.    
[۱۳] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۱۵-۲۱۶.    
)


۲.۲ - أَرْصَدَ - خطبه ۱ (محرمات قرآن)

درباره محرمّات قرآن فرموده:
«وَ مُبايَنٌ بَيْنَ مَحارِمِهِ مِنْ كَبير أَوْعَدَ عَلَيْهِ نيرَانَهُ أَوْ صَغير أَرْصَدَ لَهُ غُفْرانَهُ.»
[۱۴] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۶، خطبه۱.    
[۱۵] عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۲۰-۲۱، خطبه۱.    
[۱۶] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۵، خطبه۱.    

یعنی: «تفاوت گذاشته شده است میان محارم قرآن، گناه کبیره‌ای که خدا به آن وعده آتش داده (مانند قتل نفس و اکل مال یتیم) و صغیره‌ای که آماده کرده برای آن غفرانش را.»
[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۳، خطبه۱.    
[۱۸] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۴۰۷.    

(شرح‌های خطبه:
[۱۹] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۲۴۵.    
[۲۰] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۱۸۹.    
[۲۱] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۲۲.    
)
«ارصد:»
[۲۲] ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، ج۲، ص۴۰۰.    
آماده کرد.


۲.۳ - بَالمِرْصادِ - خطبه ۹۶ (مهلت به ظالم)

و نیز فرماید:
«وَ لَئِنْ أَمْهَلَ اللهُ الظّالِمَ فَلَنْ يَفوتَ أَخْذُهُ وَ هُوَ لَهُ بَالمِرْصادِ عَلَى مَجازِ طَريقِهِ وَبِ مَوْضعِ الشَّجا مِنْ مَساغِ ريقِهِ.»
[۲۳] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۱۷، خطبه ۹۶.    
[۲۴] عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۱۸۸، خطبه ۹۵.    
[۲۵] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۴۱، خطبه ۹۷.    

«و اگر چه خدا به ظالم مهلت می‌دهد ولی هرگز انتقام وی از خدا فوت نمی‌شود، خدا برای او در کمینگاه است بر محل عبور راهش و در محلّ گلوگیر شدن استخوان در راه آب دهانش یعنی در حلقش.»
[۲۶] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۰۵، خطبه ۹۷.    
[۲۷] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۴۵.    

(شرح‌های خطبه:
[۲۸] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۴۸.    
[۲۹] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۲۹۵.    
[۳۰] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۲۵.    
[۳۱] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۷۱.    
)


۲.۴ - مُرْصِد - خطبه ۱۴۹ (وقت شهادت)

«مرصد» به صیغه فاعل: منتظر به وقت شهادت فرمود:
«وَ داعيكُم وَداعُ امْرِىء مُرْصِد لِلتّلاقی.»
[۳۲] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۱۹، خطبه ۱۴۹.    
[۳۳] عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۴۶، خطبه ۱۴۵.    
[۳۴] صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۰۸، خطبه ۱۴۹.    

«وداع من شما را مانند وداع کسی است که منتظر ملاقات باشد.»
[۳۵] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۱۵، خطبه ۱۴۹.    
[۳۶] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۸۳.    

(شرح‌های خطبه:
[۳۷] بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۹۸.    
[۳۸] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۵، ص۷۱۷.    
[۳۹] هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۲۴.    
[۴۰] ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۲۴.    
)


ده مورد از این ماده در «نهج‌البلاغه» آمده است.
[۴۱] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۴۰، خطبه۱۵۷.    
[۴۲] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۶، خطبه۱.    
[۴۳] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۱۷، خطبه۹۶.    
[۴۴] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۱۹، خطبه۱۴۹.    
[۴۵] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۱۹، خطبه ۱۵۰.    
[۴۶] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۱۸۷، خطبه۹۰.    
[۴۷] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۵۲، خطبه۶.    
[۴۸] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۴۸۵، خطبه۱۹۴.    
[۴۹] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۴۸۵، خطبه۱۹۴.    
[۵۰] سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۵۱، خطبه۶.    



۱. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۴۵۰.    
۲. ↑ طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۳، ص۵۲.    
۳. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۳۵۵.    
۴. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۳، ص۱۷۸.    
۵. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۴۰، خطبه ۱۵۷.    
۶. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۶۸، خطبه ۱۵۲.    
۷. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۲۲، خطبه ۱۵۷.    
۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۳۹، خطبه۱۵۷.    
۹. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۸۶.    
۱۰. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۹۴.    
۱۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۱۸۱.    
۱۲. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۳۲۴.    
۱۳. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۱۵-۲۱۶.    
۱۴. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۶، خطبه۱.    
۱۵. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۲۰-۲۱، خطبه۱.    
۱۶. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۵، خطبه۱.    
۱۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۳، خطبه۱.    
۱۸. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۴۰۷.    
۱۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۲۴۵.    
۲۰. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۱۸۹.    
۲۱. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۲۲.    
۲۲. ↑ ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغة، ج۲، ص۴۰۰.    
۲۳. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۱۷، خطبه ۹۶.    
۲۴. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۱، ص۱۸۸، خطبه ۹۵.    
۲۵. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۴۱، خطبه ۹۷.    
۲۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۰۵، خطبه ۹۷.    
۲۷. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۴۵.    
۲۸. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۴۸.    
۲۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱، ص۲۹۵.    
۳۰. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۲۵.    
۳۱. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۷۱.    
۳۲. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۱۹، خطبه ۱۴۹.    
۳۳. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۴۶، خطبه ۱۴۵.    
۳۴. ↑ صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۰۸، خطبه ۱۴۹.    
۳۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۱۵، خطبه ۱۴۹.    
۳۶. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۸۳.    
۳۷. ↑ بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۹۸.    
۳۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۵، ص۷۱۷.    
۳۹. ↑ هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۲۴.    
۴۰. ↑ ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۲۴.    
۴۱. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۴۰، خطبه۱۵۷.    
۴۲. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۶، خطبه۱.    
۴۳. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۲۱۷، خطبه۹۶.    
۴۴. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۱۹، خطبه۱۴۹.    
۴۵. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۱۹، خطبه ۱۵۰.    
۴۶. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۱۸۷، خطبه۹۰.    
۴۷. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۵۲، خطبه۶.    
۴۸. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۴۸۵، خطبه۱۹۴.    
۴۹. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۴۸۵، خطبه۱۹۴.    
۵۰. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۵۱، خطبه۶.    


• قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «رصد»، ج۱، ص۴۵۰-۴۵۱.    


رده‌های این صفحه : مفردات نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 1 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 149 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 157 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 96 نهج البلاغه
جعبه ابزار