ذَرْع (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذَرْع (به فتح ذال و سکون راء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای
اندازه‌گیری است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
•
ذِراع (به کسر ذال و فتح راء) به معنای از
مرفق تا سر انگشت وسط،
•
ذَريعَه (به فتح ذال) به معنای وسيله است.
ذَرْع به معنای اندازه‌گيرى است.
«
ذَرَعَ الثوبَ ذَرْعاً: قاسَهُ بالذِراع.»
ذِراع از مرفق تا سر انگشت وسط است.
ذَريعَه به معنای وسيله است.
مواردی که در «نهج‌البلاغه» استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در جواب
معاویه كه خود را از
مهاجران و صاحب
فضیلت خوانده بود مى‌نويسد:
«لَقَدْ حَنَّ قِدْحٌ لَيْسَ مِنْها وَ طَفِقَ يَحْكُمُ فيها مَنْ عَلَيْهِ الْحُكْمُ لَها! أَلا تَرْبَعُ أَيُّها الاِْنْسانُ عَلَى ظَلْعِکَ وَ تَعْرِفُ قُصورَ ذَرْعِکَ.» «حنّ» به معنای صدا كرد. قدح -به كسر اول- به معنای تير است. اگر تيرى غير از تيرها باشد صداى آن به وقت تيراندازى مخالف تيرهاى ديگرى مى‌شود، اين مثل است به كسی كه به قومى افتخار مى‌كند كه از آن‌ها نيست. «ظلع» به معنى حدّ و قدر
انسان است.
يعنى: «تيرى صدا كرد كه از آن تيرها نيست و شروع به
حکم كرده درباره مهاجرين آنكه حكم بر عليه او و بر له آن‌هاست عجبا اى انسان آيا در حدّ خود نمى‌ايستى و قصور قدر خويش را نمى‌شناسى؟!»
امام (صلوات‌الله‌علیه) در وصف بدكاران فرموده:
«وَ اتَّخَذَ سِتْرَ اللهِ ذَريعَةً إِلَى المَعْصيَةِ.» «پرده پوشى
خدا را وسيله
گناه قرار داده است.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره تقربّش به
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده:
«وَ أَنا مِنْ رَسولِ اللهِ (صلى‌الله‌عليه‌وآله) كالصِّنْوِ مِنَ الصِّنْوِ وَ الذِّراعِ مِنَ الْعَضُدِ.» عضد از شانه است تا مرفق، يعنى «من از رسول خدا مانند
نور هستم از نور و
ذراع هستم از عضد.»
گویى خدا را
تشبیه به
آفتاب كرده و رسول خدا را به نور اوّل كه از آفتاب كسب نور مى‌كند و در تشبيه دوم باز تقرب خويش را ترسيم فرموده است.
از اين ماده چهار مورد در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ذرع»، ج۱، ص۴۱۴.
