• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دعوت پیامبر به نماز شب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


‌دعوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به نماز شب توسط خداوند در آیه ۷۹ سوره اسرا آمده که این‌چنین می‌فرماید: «پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن و نماز بخوان».


«و من اللیل فتهجّد به نافلةً لک عسی ان یبعثک ربّک مقاماً محموداً؛
[۱] اسرا/سوره۱۷، آیه۷۹.    
پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن (و نماز) بخوان، این یک وظیفه‌ اضافی برای توست تا پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد». بعد از ذکر نمازهای فریضه‌ پنج‌گانه این چنین اضافه می‌کند پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن بخوان «و من اللیل فتهجد به؛
[۲] اسرا/سوره۱۷، آیه۷۹.    
پاسی از شب را از خواب برخیز». («تهجد» از ماده‌ی «هجود» در اصل ـ چنانکه راغب اصفهانی در مفردات می‌گوید به معنی خواب است،
[۳] راغب، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۳۶.    
ولی هنگامی که به باب تفعل می‌رود معنی از بین بردن خواب و انتقال به حالت بیداری آمده است، ضمیر در «تهجد به» به قرآن برمی‌گردد یعنی قسمتی از شب را بیدار باش و قرآن بخوان، ولی این کلمه بعداً در لسان اهل شرع به معنی نماز شب به کار رفته است و متهجد به کسی می‌گویند که نماز شب می‌خواند.)
مفسران معروف اسلامی این تعبیر را اشاره به نافله‌ شب که در فضیلت آن روایات بی‌شماری وارد شده است دانسته‌اند، هر چند آیه صراحت در این مساله ندارد ولی با قرائن مختلفی که در دست است این تفسیر روشن به نظر می‌رسد.
[۴] مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۲۲۴- ۲۲۵.    
سپس می‌گوید: این یک برنامه‌ اضافی است، ‌علاوه بر نمازهای فریضه برای تو «نافلة لک»، بسیاری این جمله را دلیل بر آن دانسته‌اند که نماز شب بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) واجب بوده است، زیرا (نافله) به معنی (زیاده) است، اشاره به اینکه این فریضه اضافی مربوط به تو است.
[۵] طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۷۵.    


غوغای زندگی روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب می‌کند و فکر آدمی را به وادی‌های گوناگون می‌کشاند، به طوری که جمعیت خاطر و حضور قلب کامل در آن بسیار مشکل است، اما در دل شب و به هنگام سحر و فرو نشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد که بی‌نظیر است. آری در این محیط آرام و دور از هرگونه ریا و تظاهر و خودنمایی و توام با حضور قلب، توجهی به انسان دست می‌دهد که فوق العاده روح‌پرور و تکامل آفرین است. به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادتهای آخر شب برای تصفیه‌ روح و حیات قلب و تقویت اراده و تکمیل اخلاص نیرو می‌گرفته‌اند.
در آغاز اسلام نیز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) با استفاده از همین برنامه‌ روحانی مسلمانان را پرورش داد و شخصیت آنها را آن قدر بالا برد که گویی آن انسان سابق نیستند، یعنی از آنها انسانهای تازه‌ای آفرید، مصمم، شجاع، با ایمان، پاک و با اخلاص و شاید مقام محمود که در آیات فوق به عنوان نتیجه‌ نافله شب آمده است اشاره به همین حقیقت نیز باشد.

۲.۱ - روایات فضیلت نماز شب

بررسی روایاتی که در منابع اسلام در فضیلت نماز شب وارد شده نیز روشن‌گر همین حقیقت است؛ به عنوان نمونه:
۱ـ پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «خیرکم من اطاب الکلام و اطعم الّطعام و صلَّی باللیل و الناس نیام؛
[۶] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۲ - ۱۴۸.    
بهترین شما کسانی هستند که در سخن گفتن مؤدبند، گرسنگان را سیر می‌کنند و در شب در آن هنگام که مردم خوابند نماز می‌خوانند».
۲ـ امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «قیام اللیل مصحّحة للبدن و مرضاة للّرب عزّوجلّ و تعرّض للرّحمة و تمسک باخلاق النبیّین؛ قیام شب موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران است.
[۷] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۴.    
[۸] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۵۵.    
[۹] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۶۱.    

۳ـ امام صادق (علیه‌السّلام) به یکی از یارانش فرمود: «لاتدع قیام اللّیل فانّ المغبون من حرم قیام اللّیل؛
[۱۰] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۶.    
دست از قیام شب برمدار، مغبون کسی است که از قیام و عبادت شب محروم گردد».
۴ـ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرماید: «من صلّی باللّیل حسن وجهه بالّنهار؛
[۱۱] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۹.    
کسی که نماز شب بخواند صورت (و سیرتش) در روز نیکو خواهد بود».
حتی در بعضی از روایات می‌خوانیم که این عبادت به قدری اهمیت دارد که جز پاکان و نیکان موفق به آن نمی‌شوند.

البته نماز شب آداب فراوانی دارد ولی بد نیست ساده‌ترین صورت آن را در اینجا بیاوریم تا عاشقان این عمل روحانی بتوانند بهره‌ بیشتر گیرند، نماز شب به طور کاملاً ساده یازده رکعت است که به ترتیب ذیل به سه بخش تقسیم می‌شود.
الف ـ چهار نماز دو رکعتی که مجموعاً هشت رکعت می‌شود و نامش نافله شب است.
ب ـ یک نماز دو رکعتی که نامش نافله‌ (شفع) است.
ج ـ نماز یک رکعتی که نامش نافله‌ (وتر) است و طرز انجام این نمازها درست همانند نماز صبح می‌باشد، ولی اذان و اقامه ندارند و قنوت وتر را هر چه طولانی‌تر کنند بهتر است. (جمعی از فقهاء احتیاط کرده‌اند که در نماز شفع قنوت نخوانند و یا به قصد رجاء بخوانند)

نظرات فقهی امام خمینی درباره نماز شب و احکام آن در کتاب الصلاة تحریرالوسیله آمده است.

۴.۱ - کیفیت نماز شب

یازده رکعت نافله شب‌ است که هشت رکعت آن نماز شب‌ سپس دو رکعت نماز شفع و بعد از آن یک رکعت نماز وتر است و نماز وتر با نماز شفع بافضیلت‌ترین قسمت نماز شب‌ است و نافله نماز صبح از وتر و شفع، افضل است. و اکتفای به نماز شفع و وتر بلکه در تنگی وقت به‌خصوص نماز وتر جایز است، ولی خواندن تنها نماز وتر در غیر تنگی وقت باید به‌قصد رجاء باشد.
[۱۲] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.    


۴.۲ - وقت نماز شب

و وقت نافله شب‌ از نصف شب‌ تا سپیده صادق است و سحر افضل از بقیه است و سحر تمام ثلث آخر شب‌ است و بافضیلت‌ترین قسمت آن، زمانی است که نزدیک به سپیده صادق باشد و افضل از آن، آن است که (یازده رکعت بر تمام وقت نافله شب‌) پخش شود، چنان که روش پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود.
[۱۳] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.    


۴.۳ - ساقط شدن نماز شب در مسافرت

و در مسافرتی که موجب قصر است، هشت رکعت نافله ظهر و هشت رکعت عصر ساقط می‌شود ولی بقیه نوافل (از جمله نماز شب) باقی می‌ماند. و احتیاط (مستحب) آن است که وتیره به قصد رجاء خوانده شود.
[۱۴] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.    


۴.۴ - نشسته خواندن نماز شب

نشسته خواندن نوافل یومیه رواتب و غیر آن‌ها - حتی در حال اختیار - جایز است، لیکن بهتر آن است که در
چنین حالی (در حال اختیار) هر دو رکعت نماز نشسته، یک رکعت حساب شود، حتی در نماز وتر، بنابراین نماز وتر را نشسته دو بار و هر بار یک رکعت می‌خواند.
[۱۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۳.    


۴.۵ - پیش از وقت خواندن نماز شب

مسافر و جوانی که خوف آن را دارد که نماز شب‌ را در وقتش نتواند بخواند، می‌توانند نافله شب را قبل از نصف شب بخوانند، بلکه هرکسی که دارای عذر باشد - مانند پیر و کسی که ترس از سرما یا احتلام دارد - می‌تواند قبل از نصف شب آن را بخواند. و سزاوار است که این افراد نیّت تعجیل نمایند نه ادا.
[۱۶] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۵.    


۴.۶ - دیگر احکام نماز شب

۱- اگر مثلاً به‌قصد دو رکعت دوم نماز شب‌، شروع به نماز کند و در بین آن یادش بیاید که دو رکعت اول را نخوانده، نمازش صحیح است و قهراً دو رکعت اول، حساب می‌شود و این از باب عدول نیست و احتیاج به عدول هم ندارد، زیرا در اول و دوم بودن، قصد معتبر نیست، بلکه مدار آن‌ها بر همان حالتی است که به‌حسب واقع موجود است (که اگر واقعاً اول باشد وصف اوّلیت را خواهد داشت).
[۱۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۶۸، کتاب الصلاة، القول فی النیة، مسالة ۱۴.    


•اوقات نماز شب•کیفیت نماز شب•نماز شب•

۱. ↑ اسرا/سوره۱۷، آیه۷۹.    
۲. ↑ اسرا/سوره۱۷، آیه۷۹.    
۳. ↑ راغب، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۳۶.    
۴. ↑ مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۲۲۴- ۲۲۵.    
۵. ↑ طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۷۵.    
۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۲ - ۱۴۸.    
۷. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۴.    
۸. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۵۵.    
۹. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۶۱.    
۱۰. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۶.    
۱۱. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۹.    
۱۲. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.    
۱۳. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.    
۱۴. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.    
۱۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۳.    
۱۶. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۵.    
۱۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۶۸، کتاب الصلاة، القول فی النیة، مسالة ۱۴.    


• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دعوت پیامبر به نماز شب»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۲.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | دعوت | دیدگاه های فقهی امام خمینی | عبادت | فقه | مقالات اندیشه قم | نماز | نماز شب
جعبه ابزار