دعوت به تزکیه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرآن کریم در مورد لزوم رعایت اصل مدارا کردن و نرم خویی در دعوت دیگران به
تزکیه و اصلاح نفس سفارش می فرماید.
قرآن مجید در مورد لزوم رعایت اصل مدارا کردن و نرم خویی در دعوت دیگران به تزکیه و
اصلاح نفس می فرماید: «فقل هل لک الی ان تزکی؛
و به او بگو: آیا می‌خواهی پاکیزه شوی؟»
ماموریت
موسی علیه‌السلام برای دعوت از فرعون به تزکیه و پاکی بوده است: «اذهب الی فرعون انه طغی• فقل هل لک الی ان تزکی؛
به سوی
فرعون برو که طغیان کرده است• و به او بگو: آیا می‌خواهی پاکیزه شوی؟»
تکذیب و مخالفت شدید فرعون در برابر دعوت موسی علیه‌السلام از او به اصلاح و
تزکیه خویش چنین بوده است: «هل‌اتـک حدیث موسی• اذهب الی فرعون انه طغی• فقل هل لک الی ان تزکی• فکذب وعصی؛
آیا داستان موسی به تو رسیده است؟ • به سوی فرعون برو که
طغیان کرده است• و به او بگو: آیا می‌خواهی پاکیزه شوی؟ • اما او تکذیب کرد و عصیان نمود.»
تکذیب و مخالفت فرعون در برابر دعوت
موسی علیه‌السلام از او به اصلاح خود، سبب
عذاب او در
دنیا و آخرت شده است: «هل‌اتـک حدیث موسی• اذهب الی فرعون انه طغی• فقل هل لک الی ان تزکی• فکذب وعصی• فاخذه الله نکال الاخرة والاولی؛
آیا
داستان موسی به تو رسیده است؟ • به سوی فرعون برو که طغیان کرده است• و به او بگو: آیا می‌خواهی پاکیزه شوی؟ • اما او تکذیب کرد و
عصیان نمود• لذا خداوند او را به عذاب آخرت و دنیا گرفتار ساخت. این آیه تا پایان دوازده آیه اشاره‌ای است به خلاصه‌ای از داستان
موسی علیه‌السلام، و فرستاده شدنش به سوی فرعون، و اینکه فرعون دعوت آن جناب را رد نموده، و خدای تعالی او را به عذاب دنیا و آخرت گرفتار ساخت.»
این
آیات در عین حال
مشرکین را که منکر قیامتند و با این
انکار خود دعوت دینی
اسلام را رد کردند - چون بدون
معاد،
تشریع دین معنا ندارد - اندرز می‌دهد، و موعظه می‌کند، و این آیات در عین حال تسلیتی برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تهدیدی برای
کفار نیز هست، موید این معنا این است که در این آیات
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را مورد خطاب قرار می‌دهد، و می‌فرماید: «هل اتیک».
و در این
داستان علاوه بر همه نکات گذشته استدلال بر وقوع
قیامت و جزاء نیز هست، چون هلاکت فرعون و لشکریانش با آن وضع هراسناک دلیل روشنی است بر حقانیت رسالت موسی از جانب خدای تعالی به سوی مردم، و این
رسالت از جانب
خدا تمام نمی‌شود مگر با
ربوبیت خدای تعالی نسبت به مردم، و این بر خلاف پندار غلطی است که مشرکین دارند، و معتقدند خدای تعالی تنها
خالق است و ربوبیتی برای مردم ندارد، و ارباب مردم کسانی دیگرند و خدا رب آن ارباب است.
پس اینکه فرمود: «هل اتیک حدیث موسی» هر چند
استفهام است، اما منظور از آن ترغیب شنونده است به اینکه این داستان را خوب گوش بدهد، (مثل اینکه خود ما وقتی می‌خواهیم خبر مهمی به طرف مقابل خود بدهیم و او خوب گوش بدهد، در آغاز می‌گوییم: هیچ خبر داری؟) و این خطاب به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
تسلیت خاطر آن جناب و
انذار منکرین است، چون در آن، سخن از
عذاب هم رفته، و نیز
اتمام حجت است، به آن بیانی که گذشت.
معنای «فقل هل لک الی ان تزکی»، کلمه الی متعلق به محذوف است، و تقدیر کلام: هل لک میل الی ان تزکی - آیا میل به این داری که پاک شوی؟ و یا چیزی مثل این است، و مراد از «تزکی» پاک شدن از قذارت طغیان است. نمی‌گوید: من تو را پاک کنم، بلکه می‌گوید: پاکی را پذیرا شوی! و این نشان می‌دهد که پاک شدن باید به صورت خودجوش باشد نه تحمیل از برون.
«فاخذه الله نکال الاخرة والاولی»، کلمه «اخذ»
کنایه است از تعذیب، هم‌چنان که کلمه نکال هم به معنای تعذیبی است که هر کس آن را ببیند، و یا بشنود از
ارتکاب مثل آن خودداری می‌کند، و عذاب آخرت از این جهت نکال خوانده شده که یکی از آثارش این است که هر کس آن را بشنود از هر عملی که وی را بدان گرفتار سازد، خودداری می‌کند؛ هم‌چنان که عذاب
استیصال و انقراض در دنیا هم به همین جهت نکال خوانده می‌شود. و معنای آیه این است که: خدا فرعون را بگرفت؛ یعنی به عذاب دنیا و آخرت بگرفت، در دنیا او و لشکرش را غرق کرد، و در آخرت بعد از مردن به
آتش دوزخ گرفتارش ساخت، پس مراد از اولی و آخره
دنیا و آخرت است.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۸، ص۴۸، برگرفته از مقاله «دعوت به تزکیه».
