خُرطُوم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُرطُوم:
(سَنَسِمُهُ عَلَی اَلْخُرْطُومِ.)خُرطُوم: به معنی «
بینی» است، تنها در مورد «خوک» و «فیل» گفته می‌شود، در آیۀ مورد بحث که می‌گوید: «ما به زودی بر بینی او (
ولید بن مغیره) علامت و داغ ننگ می‌نهیم!» تعبیری است رسا و گویا، زیرا علامتگذاری در بینی نشانه
تحقیر و نهایت
ذلت و
خواری است.
به موردی از کاربرد
خُرطُوم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ.) (ولى ما بزودى بر بينى او داغ ننگ مى‌نهيم.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه
خرطوم به معناى بينى است. بعضى گفته‌اند: اطلاق
خرطوم بر بينى آن شخص
کافر، با اينكه
خرطوم تنها بينى
فیل و
خوک است، در حقيقت نوعى
توبیخ و
ملامت است، و در اين
آیه تهديدى است به آن شخص، به خاطر
عداوت شديدى كه با
خدا و
رسول او و دينى كه بر رسولش نازل كرده، مى‌ورزيده است.
و ظاهرا منظور از علامت‌گذارى در بينى او اين باشد كه بى‌نهايت او را خوار مى‌كنيم، و ذلتى نشاندار به او مى‌دهيم، به طورى كه هر كس او را ببيند با آن علامت او را بشناسد، چون بينى در قيافه و صورت انسان يكى از مظاهر
عزت و ذلت است، هم مى‌گوييم فلانى باد به دماغش انداخته، و هم مى‌گوييم من دماغ فلانى را به خاك ماليدم، و يا دماغش را خرد كردم، و ظاهرا عمل علامت‌گذارى در دماغ آن شخص در
قیامت واقع مى‌شود نه در
دنیا. هر چند كه بعضى از مفسرين آن را حمل بر رسوايى در دنيا كرده، و براى توجيه اين نظريه خود را به زحمت انداخته است.
«بینی» در
لغت عرب معمولا کنایه از بزرگی و عزّت است، همان‌گونه که در فارسی وقتی می‌گوییم بینی او را به خاک بمالید دلیل بر این است که عزّت او را بر باد دهید و باید توجه داشت که علامت‌گذاردن مخصوص حیوانات است، حتی در حیوانات در صورت آنها و مخصوصا در بینی آنها علامتگذاری نمی‌شود و در
اسلام این کار نهی شده است.
بعضی گفته‌اند که علامت نهادن بر بینی، در میدان «
جنگ بدر» عملا صورت گرفت و ضربه بر بینی بعضی از سردمداران
کفر وارد گشت، به طوری که علامت آن باقی ماند و نیز بعضی از مفسران گفته‌اند که آیۀ مورد بحث ناظر به «
ولید بن مغیره» یکی از سران معروف
شرک است، ولی اگر منظور شخص «ولید بن مغیره» باشد تاریخ می‌گوید او قبل از جنگ بدر از دنیا رفت و اگر غیر از او باشد ممکن است در این‌باره از خطبۀ معروف
امام علی بن الحسین (علیه‌السّلام) در مسجد شام استفاده کرد که ان حضرت فرمود: «من فرزند کسی هستم که بر
خرطوم‌های
مشرکان کوبید تا «لااله‌الاّاللّه» گفتند، منظور
امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) است.
این تعبیر با توجه به آیۀ مورد بحث که خداوند می‌گوید: «ما بر
خرطوم او علامت می‌گذاریم» معنی جالبی دارد و نشان می‌دهد
اراده الهی به دست بندۀ خاصش علی (علیه‌السّلام) اجرا شد. و به هر حال این معنی مانع از عمومیت مفهوم آیه و گستردگی و شمول تعبیرات آن نیست.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خُرطُوم»، ج۱، ص۶۷۴.
