• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خَلَل (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





خَلَل (به فتح خاء) یا خَلّ (به فتح خاء و تشدید لام) از واژگان نهج البلاغه معانی گوناگونی دارد؛ خَلّة به معنی حاجت و فقر و خَلّات جمع آن است؛ خَلَل (بر وزن شرف) به معنای سستی، فساد و رخنه؛ خَلیل به معنای دوست، جمع آن اخلّاء است و خِلال به معنای میان است. این واژه ده بار در نهج البلاغه آمده است.



خَلَل یا خَلّ ده بار در «نهج» آمده معانی گوناگونی دارد؛ خَلّة به معنی حاجت و فقر و خَلّات جمع آن است؛ خَلَل (بر وزن شرف) به معنای سستی، فساد و رخنه؛ خَلیل به معنای دوست، جمع آن اخلّاء است و خِلال به معنای میان است.


خَلّة به معنی حاجت و فقر آید چنانکه در وصف مؤمن فرموده: «شَكُورٌ صَبُورٌ، مغْمُورٌ بِفِكْرَتِهِ، ضَنِينٌ بِخَلَّتِهِ» «مؤمن شکرگزار، خویشتن‌دار، غرق در فکر خود و بخیل به اظهار فقر خویش است.» (شرح‌های حکمت: ) خلّات جمع آن است که در نامه ۶۷ «مُصِيباً بِهِ مَوَاضِعَ المَفَاقِرِ وَالْخَلاَّتِ» (آن‌چنان كه بطور صحيح به دست فقرا و نيازمندان برسد) (شرح‌های نامه: ) ذکر شده است، و نیز به معنی خصلت آید چنانکه فرموده: «إذَا كَانَ في رَجُل خَلَّةٌ رَائِعَةٌ فَانْتَظِرْ أَخَوَاتِهَا.» «چون در مردی خصلت خوبی باشد منتظر خصلت‌های دیگر باشید.» (شرح‌های حکمت: ) یعنی فورا با آن خصلت به وی اعتماد نکنید.
خَلَل (بر وزن شرف) به معنای سستی، فساد، رخنه است. چنانکه فرموده: «فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِكَ بِحِلْمِكَ، وَقَاتِلْ هَوَاكَ بِعَقْلِكَ.» «رخنه خلق خویش را با حکمت بپوشان و به کمک عقل خویش با هوایت جنگ کن.» (شرح‌های حکمت: )
خَلیل به معنای دوست، جمع آن اخلّاء است، درباره ناشکر بودن کسی که به آنها به ناحق‌ احسان کرده‌ای فرموده: «فَإِنْ زَلَّتْ بِهِ النَّعْلُ يَوْماً فَاحْتَاجَ إِلى مَعُونَتِهِمْ فَشَرُّ خَلِيل وَأَلاَْمُ خَدِين!» یعنی «اگر روزی قدمش لغزید و محتاج به کمک آنان شد، خواهد دید که بدترین دوست و لئیم ترین صدیقند.» (شرح‌های خطبه: )
خِلال به معنای میان است. آنگاه که محاکمه قاتلان عثمان را از امام علی (علیه‌السلام) خواستند فرمود: انقلابیون هنوز در میان شما و بر اوضاع مسلّطند: «وَهُمْ خِلاَلَكُمْ يَسُومُونَكُمْ مَا شَاؤُوا; وَهَلْ تَرَوْنَ مَوْضِعاً لِقُدْرَة عَلَى شَيء، تُرِيدُونَهُ» «آنها در میان شما هستند، آنچه بخواهند بر شما تحمیل می‌کنند آیا بر آنچه می‌خواهید توانائی احساس می‌کنید.» (شرح‌های خطبه: )


واژه خَلل ده بار در نهج آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۶۲.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۵، ص۳۶۵.    
۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۵۶، حکمت ۳۲۴.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۳۲، حکمت ۳۳۳.    
۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۳۳، حکمت ۳۳۳.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۱۹، حکمت ۳۳۳.    
۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۸۹.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۹۰.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۶۸۳.    
۱۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۴۲۰.    
۱۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۲۴۵.    
۱۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۵۴، نامه ۶۷.    
۱۳. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۴۰، نامه ۶۷.    
۱۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۴۵۸، نامه ۶۷.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۱۵، نامه ۷۶.    
۱۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۶۳.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۶۴.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۱، ص۳۱۵.    
۱۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۳۸۶.    
۲۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۳۲.    
۲۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۸۶، حکمت ۴۳۵.    
۲۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۵۹، حکمت ۴۴۵.    
۲۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۵۴، حکمت ۴۴۵.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۴۷، حکمت ۴۴۵.    
۲۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۷۰.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۷۰.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۵، ص۵۲۶.    
۲۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۵۱۷.    
۲۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۹۵.    
۳۰. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۸۲، حکمت ۴۱۴.    
۳۱. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۵۵، حکمت ۴۲۴.    
۳۲. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۵۱، حکمت ۴۲۴.    
۳۳. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۴۳، حکمت ۴۲۴.    
۳۴. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۷.    
۳۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۵۷.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۵، ص۴۱۳.    
۳۷. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۵۰۳.    
۳۸. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۶۹.    
۳۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۲۸۶، خطبه ۱۲۶.    
۴۰. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۰، خطبه ۱۲۲.    
۴۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۱۸۳، خطبه ۱۲۶.    
۴۲. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷۳، خطبه ۱۲۶.    
۴۳. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۳۹.    
۴۴. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۴۱.    
۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۳۰۹.    
۴۶. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۱۸۵.    
۴۷. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۱۰۹.    
۴۸. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۷۵، خطبه ۱۶۸.    
۴۹. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۹۸، خطبه ۱۶۳.    
۵۰. صبحی صالح، نهج البلاغه، ج۱، ص۲۴۳، خطبه ۱۶۸.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۷۳، خطبه ۱۶۸.    
۵۲. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۸۵.    
۵۳. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۸۶.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۶، ص۴۴۵.    
۵۵. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۱۰۳.    
۵۶. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۲۹۲.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «خلل»، ج۱، ص۳۶۲.    






جعبه ابزار