خَسَأ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَسَأ (به فتح خاء و سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای طرد شدن و طرد كردن است.
جمع این واژه در
قرآن مجید خَاسِئین به معنای رانده شده و دورشدگان است
مشتقات
خَسَأ که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
خَاسِئاً (به فتح خاء) به معنای خسته؛
اخْسَؤُا (به کسر الف، سکون خاء و فتح سین) به معنای دور شويد؛
خاسِئِينَ (به کسر سین) به معنای مطرود شويد؛
خاسِئاً (به کسر سین) به معنای خسته است.
خَسَأ به معنای طرد شدن و طرد كردن است و به صورت لازم و متعدى آمده است.
گويند:
«خسأت الكلب فخسأ» يعنى سگ را طرد و دور كردم، پس دور شد.
به مواردی از
خَسَأ که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(قالَ اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ) «گفت دور شويد و با من سخن نگویید.»
(فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ) «به آن‌ها گفتيم: بوزينگان مطرود شويد.»
(قُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ) «به آن‌ها گفتيم: بوزينگان مطرود شويد.»
خاسئين را رانده شده و دورشدگان گفته‌اند. ناگفته نماند در اين ماده معنى
حقارت و خوارى نيز ملحوظ است؛ چنان‌كه در
کشّاف و
مفردات گفته است.
(ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِيرٌ) (سپس بار ديگر به عالم هستى نگاه كن، سرانجام چشمانت در جستجوى خلل و نقصان ناكام مانده و خسته و ناتوان به سوى تو باز مى‌گردد.)
خاسِئاً را خسته معنى كرده‌اند و شايد منظور آن است كه چشم دور مانده و زبون شده است؛ يعنى: دوباره نظر را بگردان چشم دور مانده از هدف به تو بازگردد و وامانده باشد. ناگفته نماند: چنان‌كه در مفردات
،
اقرب ،
صحاح و غيره است استعمال اوّلى اين كلمه را درباره راندن سگ گفته‌اند و حتى بعضى از مترجمين معاصر، آيه اوّل را اين طور ترجمه كرده است: اى سگان به
دوزخ شويد.
ولى اين سخن از ادب
قرآن به دور است و اين ماده هر چند در راندن سگ به‌كار رفته ولى معنى آن همان طرد با حقارت و خوارى است، چنان‌كه موارد استعمال آن در قرآن نيز درباره سگ نيست.
•
قرشی بنابی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خسأ»، ج۲، ص۲۴۱-۲۴۲.
