• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خَرْص (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





خَرْص (به فتح خاء و سکون راء) از واژگان قرآن کریم به معنای سخن گفتن از روى حدس و تخمين است.
مشتقات خَرْص که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
تَخْرُصُونَ‌ (به فتح تاء، سکون خاء و ضم راء) به معنای تخمين‌هاى نابه جا مى‌زنيد؛
يَخْرُصُونَ‌ (به فتح یاء، سکون خاء و ضم راء) به معنای از روى تخمين و حدس سخن می‌گويند؛
الْخَرَّاصُونَ‌ (به فتح خاء و راء) به معنای دروغگویان است.


خَرْص به معنای سخن گفتن از روى حدس و تخمين است.
در مجمع دروغ گفتن معنى كرده است.
دروغ گفتن و هر سخن كه از روى ظنّ باشد.
«خرص خرصا: كذب- خرص فيه: حدس.»


به مواردی از خَرْص که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - تَخْرُصُونَ‌ (آیه ۱۴۸ سوره انعام)

(إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَخْرُصُونَ‌)
(شما فقط از پندارهاى بى‌اساس پيروى مى‌كنيد، و تخمين‌هاى نابه جا مى‌زنيد.)


۲.۲ - يَخْرُصُونَ‌ (آیه ۱۱۶ سوره انعام)

(إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ‌)
«فقط از گمان پيروى می‌كنند و فقط روى تخمين و حدس سخن می‌گويند.»
به نظر می‌آيد كه منظور از «تَخْرُصُونَ» تخمين و حدس باشد در اين صورت‌ (إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ‌) عبارت‌ اخرى‌ (إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَ‌) می‌باشد. شايد ظنّ نسبت به عقیده و خرص نسبت به قول است.
ما قبل آيه اوّل در اين است كه مشرکان می‌گفتند: مشرک بودن و حرام دانستن ما بعضى چيزها را خواست خدا است و اگر او نمی‌خواست چنين نمی‌شديم. آن وقت خدا در جواب می‌گويد: (قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ ... على هذا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَ‌ راجع به عقيده و إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَخْرُصُونَ‌) راجع به قول است و خلاصه آن‌كه عقيده‌تان روى ظنّ و سخنتان روى تخمين است ما قبل آيه اوّل نيز مؤيد اين احتمال است.


۲.۳ - يَخْرُصُونَ‌ (آیه ۲۰ سوره زخرف)

آيه ذيل دلالتش روشن‌تر از آيه قبل است‌:
(وَ قالُوا لَوْ شاءَ الرَّحْمنُ ما عَبَدْناهُمْ ما لَهُمْ بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ‌.)
(آنان گفتند: اگر خداوند رحمان مى‌خواست ما فرشتگان‌را پرستش نمى‌كرديم ولى به اين امر هيچ گونه‌ علم و يقين ندارند و تنها حدسى بى‌اساس دارند.)
پيدا است كه سخن از روى حدس مقابل سخن از روى علم است.


۲.۴ - الْخَرَّاصُونَ‌ (آیه ۲۰ سوره زخرف)

(قُتِلَ‌ الْخَرَّاصُونَ‌ الَّذِينَ هُمْ فِي غَمْرَةٍ ساهُونَ يَسْئَلُونَ أَيَّانَ يَوْمُ الدِّينِ‌)
«دروغگويان هلاک شدند آنان‌كه در ورطه‌اى غافل و خطا كار مانده‌اند می‌پرسند: روز جزا كى مي‌رسد؟»
خرّاصون را كذّابون معنى كرده‌اند.
ولى تدبّر در آيات ما قبل و ما بعد نشان می‌دهد كه مراد از آن سخن گويان از روى حدس و تخمين‌اند كه درباره قیامت شک كرده و از روى حدس سخن می‌گفتند.


۱. قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۳۶.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دار القلم، ص۲۷۹.    
۳. طریحی نجفی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۴، ص۱۶۷.    
۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۱۴۵.    
۵. فیروز آبادی، مجد‌الدین، قاموس المحیط، ج۲، ص۳۰۰.    
۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۳۷.    
۷. انعام/سوره۶، آیه۱۴۸.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۴۸.    
۹. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۷، ص۵۰۴.    
۱۰. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۶۶.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۵.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۱۸۷.    
۱۳. انعام/سوره۶، آیه۱۱۶.    
۱۴. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۷، ص۴۵۵.    
۱۵. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۳۰.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۲۴۴.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۱۴۵.    
۱۸. زخرف/سوره۴۳، آیه۲۰.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۹۰.    
۲۰. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۱۸، ص۱۳۵.    
۲۱. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۹۱.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۰۰-۲۰۱.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۷۴.    
۲۴. ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۰- ۱۱- ۱۲.    
۲۵. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد‌باقر موسوی، ج۱۸، ص۵۵۱-۵۵۲.    
۲۶. طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۶۷-۳۶۸.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۹۶.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۵۵-۲۵۶.    



قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خرص»، ج۲، ص۲۳۶-۲۳۷.    






جعبه ابزار