حکم کعبه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خانه کعبه مقدس ترین مکان میان
مسلمانان است و در
مسجدالحرام در شهر
مکه واقع شده است.
پاکیزه نگه داشتن خانه
خدا، از هر آلودگی
واجب است.
«واذ جعلنا البیت مثابة للناس وامنـا... وعهدنا الی ابرهیم واسمـعیل ان طهرا بیتی للطائفین والعـکفین والرکع السجود؛
و (به خاطر بیاورید) هنگامی که
خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز
امن و امان برای مردم قرار دادیم! و (برای تجدید خاطره،) از
مقام ابراهیم ، عبادتگاهی برای خود
انتخاب کنید! و ما به
ابراهیم و
اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان،
پاک و پاکیزه کنید!».
منظور از
طهارت و پاکیزگى در اینجا چیست؟ بعضى گفته‌اند: طهارت از لوث وجود بتها.
بعضى گفته‌اند: از آلودگیهاى ظاهرى و مخصوصا از
خون و محتویات
شکم حیواناتى که قربانى مى‌کردند، زیرا بعضى از ناآگاهان چنین اعمالى را انجام مى‌دادند.
و بعضى گفته‌اند طهارت در اینجا به معنى
خلوص نیت به هنگام بناى این خانه
توحید است.
ولى هیچ
دلیلى ندارد که ما مفهوم طهارت را در اینجا محدود کنیم، بلکه
منظور پاک ساختن ظاهرى و معنوى این خانه توحید از هر گونه آلودگى است.
و لذا در بعضى از
روایات مى‌خوانیم که این
آیه تعبیر به پاکسازى از
مشرکان شده و در بعضى دیگر به شستشوى بدن و پاکیزگى از آلودگیها.
«واذ بوانا لابرهیم مکان البیت ان لاتشرک بی شیــا وطهر بیتی للطائفین والقائمین والرکع السجود؛
(به خاطر بیاور) زمانی را که جای خانه (کعبه) را برای ابراهیم آماده ساختیم (تا خانه را بنا کند؛ و به او گفتیم:) چیزی را همتای من قرار مده! و خانه‌ام را برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع‌کنندگان و سجودکنندگان (از آلودگی
بتها و از هر گونه آلودگی)
پاک ساز!».
معناى جمله (و طهر بیتى ...) این است که
وحی کردیم که خانه مرا براى طواف کنندگان و نمازگزاران و راکعان و ساجدان تطهیر کن. و تطهیر هر چیز به معناى این است که آن را آنچنان از کثافات و پلیدیها
پاک کنند و به حالتى برگردانند که طبع اولى اقتضاى آن حالت را دارد. و
منظور از اینکه
بیت را به خود نسبت داده، فرمود: (بیتى)، این است که بفهماند این خانه مخصوص
عبادت من است.
و تطهیر معبد، به همان جهت که
معبد است، این است که آن را از اعمال
زشت و پلیدیها که مایه
فساد عبادت است
پاک کنند، و چنین پلیدى همان
شرک و مظاهر شرک یعنى بتها است.
پس تطهیر خانه خدا، یا منزه داشتن آن از خصوص پلیدیهاى معنوى است، و
ابراهیم (علیه‌السلام) ماءمور شده که طریقه عبادت را به نحوى که خالى از قذارت شرک باشد به مردم تعلیم دهد، همانطور که خودش مأمور به چنین عبادتى شده بود، و یا
تطهیر آن از مطلق
نجاسات، و پلیدیها چه مادى و چه معنوى است.
لیکن از این دو احتمال آنکه با سیاق
آیه نزدیکى بیشترى دارد همان احتمال اول است، و حاصل تطهیر معبد، از ارجاس و پلیدیهاى معنوى، براى پرستندگان که از دور و نزدیک قصد آن مى‌کنند، این است که عبادتى براى آنان
وضع کند که
خالص براى
خدا باشد، و مشوب به شائبه شرک نباشد در آنجا تنها خدا را بپرستند و چیزى را شریک او نکنند، پس بنابر آنچه سیاق افاده مى‌کند معناى آیه این مى شود که به یاد آور زمانى را که به ابراهیم
وحی کردیم که در خانه من مرا
پرستش کن به اینکه آن را مرجع عبادت من کنى و چیزى را در عبادت من شریک نسازى و براى کسانى که قصد خانه من مى‌کنند عبادتى
تشریع کنى که خالى از شائبه شرک باشد.
بافضیلت‌ترین مساجد مسجدالحرام سپس مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سپس مسجد کوفه و مسجدالاقصی سپس مسجد جامع سپس مسجد قبیله و پس از آن مسجد بازار است.
کسی که از مکه برای احرام
عمره مفرده خارج شده است وقت مشاهده کعبه، آن را قطع می‌نماید.
از عطریات (که از محرمات احرام است)، «خلوق کعبه» استثنا شده است و خلوق نزد ما ناشناخته است، پس احتیاط (واجب) آن است که از بوی خوشی که در کعبه به کار رفته اجتناب شود.
غسل‌های مستحب مکانی: غسل‌هایی هستند که برای دخول در بعضی از مکان‌های مخصوص مستحب می‌باشند، مانند حرم مکه و شهر مکه و مسجدالحرام و کعبه و حرم مدینه و شهر مدینه و مسجدالنبی، و اما برای دخول در سایر مشاهد مشرفه به قصد رجاء به جای آورده شود.
از آداب و مستحبات دیگر مکه معظمه این است:
•
نظر نمودن به کعبه و بسیار تکرار کردن آن.
• به خانه کعبه داخل شود خصوصاً کسی که سفر اول او است، و مستحب است قبل از دخول غسل بنماید و در وقت داخل شدن بگوید: «اَللَّهُمَّ اِنَّکَ قُلْتَ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِناً فَآمِنِّی مِنْ عَذَابِ النَّارِ».
پس دو رکعت نماز بین دو ستون بر سنگ قرمز بگزارد در رکعت اول بعد از «حمد» «حم سجده» و در رکعت دوم بعد از «حمد» پنجاه و پنج آیه از سایر جاهای قرآن بخواند.
• دو رکعت نماز خواندن در هر یک از چهار زاویه کعبه، و بعد از نماز این دعا را بخواند:
«اَللَّهُمَّ مَنْ تَهَیَّاَ اَوْ تَعَبَّاَ اَوْ اَعَدَّ اَوِ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ اِلَی مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَجَائِزَتِهِ وَنَوَافِلِهِ وَفَوَاضِلِهِ فَاِلَیْکَ یَا سَیِّدِی تَهْیِئَتِی وَتَعْبِئَتِی وَاِعْدَادِی وَاسْتِعْدَادِی رَجَاءَ رِفْدِکَ وَنَوَافِلِکَ وَجَائِزَتِکَ، فَلَا تُخَیِّبِ الْیَوْمَ رَجَائِی یَا مَنْ لَایَخِیبُ عَلَیْهِ سَائِلٌ وَلَا یَنْقُصُهُ نَائِلٌ فَاِنِّی لَمْ آتِکَ الْیَوْمَ بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ وَلَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ وَلکِنِّی اَتَیْتُکَ مُقِرّاً بِالظُّلْمِ وَالْاِسَاءَةِ عَلَی نَفْسِی فَاِنَّهُ لَاحُجَّةَ لِی وَلَا عُذْرَ فَاَسْاَ لُکَ یَا مَنْ هُوَ کَذلِکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَتُعْطِیَنِی مَسْاَلَتِی وَتَقْلِبَنِی بِرَغْبَتِی وَلَا تَرُدَّنِی مَجْبُوهاً مَمْنُوعاً وَلَا خَائِباً یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ یَا عَظِیمُ اَرْجُوکَ لِلْعَظِیمِ، اَسْاَ لُکَ یَا عَظِیمُ اَنْ تَغْفِرَ لِیَ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ لَااِلهَ اِلَّا اَنْتَ».
و مستحب است هنگام خروج از کعبه سه مرتبه «اَللَّهُ اَکْبَرُ» بگوید، پس بگوید:
«اَللَّهُمَّ لَاتُجْهِدْ بَلَاءَنَا، رَبَّنَا وَلَا تُشْمِتْ بِنَا اَعْدَاءَنَا، فَاِنَّکَ اَنْتَ الضَّارُّ النَّافِعُ»
بعداً پایین آمده و پله‌ها را دست چپ قرار داده کعبه را استقبال نماید و نزد پله‌ها دو رکعت نماز بخواند.
داخل شدن انسان در برخی از شرایط به مسجدالحرام، ممنوع و حرام است.
دوم (از کارهایی که بر جنب حرام است) داخل شدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) (است) اگر چه به طور عبور باشد.
اگر در مسجدالحرام و یا مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محتلم شد و یا با جنابت عمداً یا سهواً و یا از روی ندانستن وارد یکی از آن دو مسجد گردید، واجب است برای خارج شدن تیمّم کند، مگر آنکه زمان خروج کوتاه‌تر یا مساوی زمان توقف برای
تیمّم باشد، که در این صورت بنابر اقوی باید بدون تیمّم خارج شود.
و از جمله احکام حائض این است که: آنچه بر جنب حرام است، بر حائض نیز حرام است و آن عبارت است از خواندن سوره‌های عزائم یا مقداری از آنها و داخل شدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم).
آیا حائض و جنب می‌توانند از مقدار توسعه یافته مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عبور کنند یا خیر؟
ج- نمی‌توانند.
زن نفساء در جایز نبودن «داخل شدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و توقف در سایر مساجد و واجب بودن قضای روزه و واجب نبودن قضای نماز و غیر این‌ها - به تفصیلی که در حیض گذشت - همانند زن
حائض است.»
توقف مستحاضه در مساجد و داخل شدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، بنابر اقوی بدون
غسل جایز است؛ اگر چه احتیاط (مستحب) آن است که - چنان که در مورد نزدیکی با زن گذشت - بدون غسل مخصوص نماز یا غسل مستقل برای خصوص داخل شدن در مسجد در مساجد توقف ننموده و داخل مسجدین (مسجدالحرام و مسجد النبی) نشود.
احکام نماز در مسجدالحرام به قرار ذیل است:
مسافری که قصد اقامت نکرده، در چهار جا، بین قصر و تمام مخیّر است که عبارت‌اند از: مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسجد کوفه، و حائر حسینی - علی مشرّفه السلام - و تمام خواندن افضل است. و در الحاق دو شهر مکه و مدینه به دو مسجد آنها محل تامل است، پس
احتیاط به اینکه در شهرهای مذکور قصر بخواند ترک نشود. و سایر مساجد و مشاهد به این‌ها ملحق نمی‌شود. و در این مساجد بین پشت‌بام و صحن و جاهای پایین آنها، مانند بیت الطشت در مسجد کوفه فرقی نیست. و بنابر اقوی تمام روضه شریفه جزء حائر حسینی (علیه‌السلام) محسوب می‌شود، بنابراین از طرف بالای سر تا شبکه‌های متّصل به رواق و از طرف پا تا درب متّصل به رواق و از پشت سر تا حد مسجد، جزء حرم است و خالی از قوّت نیست که مسجد و رواق شریف هم جزء حرم شمرده شود (و مسافر در آنجاها هم مخیّر باشد) ولی ترک احتیاط به اینکه در این دو مورد قصر خوانده شود سزاوار نیست.
در چهار موردی که گفته شد، تخییر در شکسته یا تمام خواندن نماز، استمراری است، بنابراین کسی که به نیّت قصر شروع به نماز کرده، می‌تواند به تمام عدول کند و همچنین کسی که به نیّت تمام شروع نموده می‌تواند به
قصر - مادامی‌که از محل عدول نگذشته –
عدول نماید، بلکه اگر بدون آنکه قصر و یا تمام را از اول نماز در نیّت معیّن کند، می‌تواند در اثنای آن، یکی از آن دو را اختیار کند.
روزه در موارد تخییر مذکور، به نماز ملحق نمی‌شود، بنابراین مادامی‌که در آنها قصد اقامت نکند، یا سی روز مردّد باقی نمانده باشد، روزه صحیح نیست.
در وقتی که در مسجدالحرام یا مسجدالنبی
نماز جماعت منعقد شد، مؤمنین نباید از آنجا خارج شوند و باید از جماعت تخلف نکنند و با سایر مسلمین به جماعت نماز بخوانند.
سجده نمودن بر تمام اقسام سنگ‌ها چه
مرمر باشد یا سنگ‌های سیاه معدنی یا سنگ گچ و آهک قبل از آن که پخته شود، جایز است. و سنگ‌هایی که در مسجدالحرام از این قبیل است سجده بر آنها اشکال ندارد و همین طور در «مسجد رسول‌اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم).»
در «مکه» و «مدینه» در مسافرخانه و هتل نباید نماز را به جماعت بخوانند و می‌توانند در جماعت سایر مسلمین در مساجد شرکت کنند و نماز را به جماعت بخوانند.
به
نظر امام خمینی (قدّس‌سرّه) جواز نماز جماعت استداره‌ای حول کعبه «خالی از اشکال نیست.»
لیکن کسی که نماز را در مسجدالحرام به نحو استداره خوانده است، به طوری که رو در روی امام جماعت و یا طرفین او ایستاده بوده است «با وضع فعلی نیاز به اعاده ندارد.»
پنجم (از شرایط اعتکاف): آنکه اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه - مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسجد کوفه و مسجد بصره - باشد و در غیر این مساجد محل اشکال است، پس در سایر مساجد جامع بنابر احتیاط (واجب) باید به قصد رجاء و احتمال مطلوبیّت آورده شود اما در غیر مساجد جامع، مانند مسجد قبیله یا بازار جایز نیست.
•
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم کعبه» •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
