حصا (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حِصا (به کسر حاء) و
إِحْصاء (به همزه مکسور و سکون حاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای اتمام شمارش، تحصیل حساب و دانستن است.
مشتقات
حِصا که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
اَحْصاها (به همزه مفتوح و سکون حاء) به معنای شمارش،
تُحْصُوها (به ضم تاء و صاد، سکون حاء) به معنای شمردن و تحصیل حساب،
اَحْصاهُم (به همزه مفتوح و سکون حاء) به معناى به دست آوردن و احاطه يافتن به مقدار هر چيز، و تعداد آن،
حَصاة (به فتح حاء) به معنی سنگریزه است.
حِصا و
إِحْصاء به معنی اتمام شمارش است.
حَصاة به معنی
سنگریزه و
جمع آن حصی است.
راغب گوید: عرب در شمردن از سنگریزه استفاده می‌کرد لذا شمردن را احصاء گفته‌اند چنان‌که ما در شمردن از انگشتان خود استفاده می‌کنیم.
به مواردی از
حِصا که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً اِلَّا اَحْصاها..) «کوچک و بزرگی را نگذاشته مگر آن را به شمار آورده است.»
(وَ إِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا...) (و اگر نعمت‌هاى خدا را بشماريد، هرگز نمى‌توانيد آنها را احصا كنيد.)
(وَ إِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللّهَ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ) (و اگر نعمت‌هاى خدا را بشماريد، هرگز نمى‌توانيد آنها را احصا كنيد؛
خداوند آمرزنده و مهربان است.)
مراد از
(لا تُحْصُوها) تمام شمردن است یعنی شمارش آن را نمی‌توانید به آخر رسانید. به همین خاطر راغب، احصاء را تحصیل به عدد گفته است
و خلاصه، احصاء تمام شمردن و تحصیل حساب است نه فقط یک، دو، سه گفتن. دلیل روشن‌تر قول راغب آیه ۹۴
مریم است که احصاء و عدّ هر دو یک‌جا آمده است یعنی حساب آنها را کرده و آنها را شمرده است. علی هذا احصا به معنی تحصیل حساب و دانستن آن و تعدید به معنی شمردن است.
(خداوند همه آنها را احصا كرده، و كاملًا شمارش كرده است.)
(عَلِمَ اَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ...) «داند که به سر بردن آن نتوانید.»
آیه درباره عبادت شب است و ضمیر «تُحْصُوهُ» به لیل که در صدر آیه است بر می‌گردد و منظور از احصاء، شب را در حال
عبادت به روز آوردن است که بر همه ممکن نیست. و
شب زنده‌داری یک‌نوع شمردن دقایق شب است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حصا»، ج۲، ص۱۵۰-۱۵۱.
