حصا (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حِصا (به کسر حاء) و
إِحْصاء (به همزه مکسور و سکون حاء)، از
واژگان قرآن کریم به معنای اتمام شمارش، تحصیل حساب و دانستن است. مشتق این واژه در
قرآن کریم آمده است، مانند:
حَصاة (به فتح حاء)، که به معنی سنگریزه است.
حِصا و
إِحْصاء به معنی اتمام شمارش است.
(لایُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً اِلَّا اَحْصاها..) «کوچک و بزرگی را نگذاشته مگر آن را به شمار آورده است.» ناگفته نماند: حَصاة به معنی سنگریزه و جمع آن حصی است.
راغب گوید: عرب در شمردن از سنگریزه استفاده میکرد لذا شمردن را احصاء گفتهاند چنانکه ما در شمردن از انگشتان خود استفاده میکنیم.
(وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها...) (و اگر نعمتهاى خدا را بشماريد، هرگز نمىتوانيد آنها را احصا كنيد.)
مراد از «لا تُحْصُوها» تمام شمردن است یعنی شمارش آن را نمیتوانید به آخر رسانید. به همین خاطر راغب، احصاء را تحصیل به عدد گفته است
و خلاصه، احصاء تمام شمردن و تحصیل حساب است نه فقط یک، دو، سه گفتن. دلیل روشنتر قول راغب آیه:
(لَقَدْ اَحْصاهُمْ وَ عَدَّهُمْ عَدًّا) (خداوند همه آنها را احصا كرده، و كاملًا شمارش كرده است.)
است که احصاء و عدّ هر دو یکجا آمده است یعنی حساب آنها را کرده و آنها را شمرده است. علی هذا احصا به معنی تحصیل حساب و دانستن آن و تعدید به معنی شمردن است.
(عَلِمَ اَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ...) (او مىداند كه شما نمىتوانيد مقدار آن را به دقت براى عبادت كردن اندازهگيرى كنيد، پس شما را بخشيد...)
«داند که به سر بردن آن نتوانید.» آیه درباره عبادت شب است و ضمیر «
تُحْصُوهُ» به لیل که در صدر آیه است بر میگردد و منظور از احصاء، شب را در حال
عبادت به روز آوردن است که بر همه ممکن نیست. و
شب زندهداری یکنوع شمردن دقائق شب است.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حصا»، ج۲، ص۱۵۰-۱۵۱.