جود (اخلاق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جود و سخاوت به معنای بخشش و بخشندگی در مقابل
بخل است. جود و سخاوت یکی از فضائل اخلاقی است که در
دین اسلام بسیار بر آن تاکید شده است و روایت بسیاری از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در این
زمینه وارد شده است.
واژه سخاوت از ریشه سَخا گرفته شده است. وقتی گفته می‌شود سَخا النارَ به این معنی است که خاکستر آتش را از آتش پاک کنند تا بهتر بسوزد و روشن شود، همان‌طور که آتش اطراف خود را روشن کرده خانه را گرم نگه می‌دارد سخاوت نیز موجب روشنائی و گرم‌کردن
جامعه و کانون خانواده‌ها و
زمینه‌سازی برای بهره‌مندی بینوایان است.
جود به معنای
بخشش و مقابل
بخل می‌باشد. از واژه جود به بخشش، بخشندگی، سخاوت، سخاء و سماحت نیز تعبیر آورده می‌شود.
برخى، جود را غیر از سخاوت دانسته و در تفاوت آن دو با یکدیگر گفته‌اند:
جود بخشیدن قبل از
سؤال است، لیکن سخاوت، عطا کردن بعد از سؤال مى‌باشد. برخى دیگر گفته‌اند: جود، صفتى ذاتى و سخاوت صفتى اکتسابى است. از این‌رو، به
خداوند جواد گفته مى‌شود، لیکن سخى اطلاق نمى‌گردد، زیرا خداوند نعمت‌هایش را پیش از آنکه بندگان سؤال کنند به آنان عطا مى‌کند.
صفت جود از صفات بسیار با فضیلت است، زیرا در پرتو آن نیاز مؤمنى رفع مى‌شود. در روایتى از
رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است: «خداوند جواد و
بخشنده است و جود را دوست مى‌دارد؛
»
در روایتى از
امام کاظم (علیه‌السّلام) آمده است: «جواد کسى است که آنچه خداوند از اموال، همچون
زکات و
خمس بر او
واجب کرده، مى‌پردازد؛
»
جود و سخاوت از هنجارهای اخلاقی است که
دین اسلام بسیار بر آن تاکید نموده است.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «السخّی الکریم الذی ینفق ماله فی حقٍّ؛
سخاوتمند کریم کسی است که مال خود را در امور حق و شایسته به مصرف برساند.»
البته باید مرز بین سخاوت و
اسراف را شناخت و موارد آنها را تشخیص داد.
چه
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «ان للسّخاء مقداراً فان زاد علیه فهو سرفٌ؛
همانا سخاوت دارای اندازه است اگر از آن اندازه گذشت اسراف خواهد بود.»
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «السخی قریب من الله، قریب من الناس، قریب من الجنه؛
انسان سخاوتمند، به خدا و به مردم و به
بهشت نزدیک است.»
از این‌رو آن حضرت پس از مرگ
حاتم طایی به پسر وی فرمود: «از او به خاطر سخاوتمند بودنش عذاب سخت برداشته شد.»
علی (علیه‌السّلام) نیز فرمود: «السخاء یکسب المَحَبّة وَ یُزیِّن الاخلاق؛
سخاوت موجب جلب
محبت افراد شده و
اخلاق انسان‌ها را می‌آراید و زینت می‌دهد.»
آورده‌اند فقیری به محضر امام صادق (علیه‌السّلام) مشرف شد، آن حضرت چهارصد
درهم به او عطا نمود، لحظاتی بعد امام کسی را به دنبالش فرستاد تا او را برگرداند. چون مرد برگشت، امام انگشتری به او داد و فرمود: این نگین ده هزار درهم ارزش دارد، هنگامی که نیازمند شدی آن را به همین قیمت بفروش، او عرض کرد چرا این را با مبلغ اول یک‌جا به من ندادی و دوباره مرا احضار نمودی؟
امام صادق فرمود: پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: «خیر الصدقة ما ابقت غنیً؛
بهترین
صدقه آن است که موجب بی‌نیازی انسان نیازمند گردد.»
نقل کرده‌اند
منصور دوانیقی، از خلفای عباسی،
حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) را ناگزیر کرد که در روز
عید نوروز در مجلسی بنشیند و هدایای مردم را که برای
خلیفه می‌آورند بپذیرد، امام هم در آن مجلس نشست مردم
هدیه بسیاری آوردند، در ساعت آخر روز پیرمرد مخلصی به محضر امام آمد و تبریک گفت و عرض کردم: دستم از
زمان دنیا تهی است، و نتوانستم هدیه‌ای برای شما بیاورم، در عوض سه بیت شعی که جدّم در مرثیه جدّ شما
امام حسین (علیه‌السّلام) سروده، می‌خوانم و به شما هدیه می‌کنم و سپس اشعارش را خواند.
امام کاظم (علیه‌السّلام) به او فرمود: هدیه‌ات را پذیرفتم، در اینجا بنشین خداوند به تو
برکت دهد. آن گاه امام به خدمتگزار فرمود: نزد خلیفه برو، بپرس با هدایا چه کنم چون خدمتگزار بازگشت گفت: منصور می‌گوید: اختیار آنها با خودت باشد. امام نیز همه آنها را به آن پیرمرد بخشید.
از سوی دیگر رعایت حد سخاوت نیز در سیره آن بزرگواران مورد غفلت نبوده است چنان‌که روزی فقیری از امام صادق (علیه‌السّلام) تقاضای کمک کرد، امام نیز به او
مال فراوانی دادند پس از وی دو فقیر دیگر آمده، امام به هر کدام آنها به همان میزان کمک نمودند امام چون فرد چهارمی می‌آمد امام چیزی به او نداد و فرمود: خداوند به شما وسعت دهد، سپس اضافه نمودند: اگر کسی سی یا چهل هزار درهم داشته باشد و همه را در راه خیر مصرف نماید و چیزی برای خود باقی نگذارد جزء کسانی است که دعایشان به اجابت نمی‌رسد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جود و سخاوت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۰۶. موسسه دائرة‌المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ج۳، ص۱۳۷.
