جد بن قیس (دانشنامه‌جهان‌اسلام)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

جد بن قیس صحابی انصاری از طایفه بنی سلمه که او را در زمره منافقان ذکر کرده اند.

---

جد بن قیس ، کنیه اش ابو عبد الله و ابووهب، صحابی انصاری از طایفه بنی سلمه. وی پسرعموی براء بن معروربن صخر، و رئیس قبیله خود و شخصی متمول و بخیل بودنام او را در زمره منافقان آورده اند.
در چندین غزوه از غزوات پیامبر شرکت داشت.
در حدیبیه، هنگامی که اصحاب بر سر چاهی کم آب توقف کردند، او و چند تن دیگر از منافقان از بیهودگی این سفر سخن گفتند. او قسم خورد که حتی قصد عمره نداشته و احرام نبسته و صرفا مردم قبیله اش را همراهی کرده است. وقتی گفته‌های او را برای پیامبر اکرم نقل کردند، ایشان پسر جد بن قیس، عبدالله، را که از مجاهدان بدر و احد بود، بهتر از پدرش برشمرد. پیامبر او را از سیادت بنی سلمه، که از زمان جاهلیت از آن او بود، عزل کرد و بشربن براء را به جای او نشاند.
بخاریو ابن حبان عمروبن جموح را جانشین جد بن قیس ذکر کرده اند. حسان بن ثابت نیز، به مناسبت جانشینی بشر، در ذم جد بن قیس و مدح بشر شعری سرود.

۱.۱ - امتناع جد ابن قیس از شرکت در جنگ

هنگامی که پیامبر قصد عزیمت به تبوک کرد، جد بن قیس را به شرکت در جنگ فرا خواند، ولی او به بهانه نگرانی از افتادن در فتنه زنان رومی، از حضور در جنگ عذر خواست و پیامبر به جذام او رخصت داد.نزول آیه ۴۹ سوره توبه ("و منهم من یقول ائذن لی و لا تفتنی"، یکی از آنها می‌گوید به من اجازه بده و مرا به فتنه نینداز) درباره او، مشهور است.
همچنین در روایتی آمده که او پس از کسب اجازه از پیامبر، به آن حضرت وعده کمک مالی داد که ظاهرا آیه ۵۳ سوره توبه در پاسخ به این گفته او نازل شده است عبدالله بن جداز کار پدرش بسیار خشمگین شد و این عمل او را حاکی از نفاق دانست.
با این حال، جد بن قیس دیگران را نیز به سبب گرما و سختی، از رفتن به جنگ نهی می کرد و ازاین رو گفته شده که آیات ۸۱ و ۸۲ سوره توبه نیز در شأن او نازل شده اما طبری به نام وی تصریح نکرده است. در روایتی از قتاده آمده است که برخی منافقان، از جمله جد بن قیس، به گناه خویش اعتراف کردند و پیامبر نیز توبه ایشان را پذیرفت، اما آنان درخواست تطهیر اموالشان راداشتند که آیات ۱۰۲ و ۱۰۳ سوره توبه در این باره نازل شد و دستور داد که از ایشان صدقه (زکات) گرفته ‌شود.

۱.۲ - توطئه قتل امام علی

در برخی روایات شیعی طراحی توطئه قتل امام علی علیه السلام در زمان پیامبر، به جد بن قیس و عبدالله بن ابی نسبت داده شده است، که البته ناکام ماند. بر اساس روایتی از جابربن عبدالله انصاری، جد بن قیس او را به همراه هفتاد تن از انصار به عقبه برد تا با پیامبر بیعت کنند. ظاهرا او در اواخر عمر از نفاق توبه کرد و رفتار خویش را اصلاح نمود و در ایام خلافت عثمان از دنیا رفت .

---

• ابن حبان،کتاب الثقات، حیدرآباددکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت.
• ابن حبیب، کتاب المحبر، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
• ابن حجر عسقلانی، فتح الباری : شرح صحیح البخاری، بیروت
• ابن سعد، طبقات.
• ا بن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
• ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت : داراحیاء التراث العربی.
• هاشم بن سلیمان بحرانی، مدینة معاجزالائمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، ج ۱، چاپ عزة الله مولائی همدانی، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۳.
• محمد بن اسماعیل بخاری، الادب المفرد، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت ۱۴۰۹.
• حسان بن ثابت، دیوان، چاپ ولید عرفات، لندن ۱۹۷۱.
• سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ ? ـ۱۴۰.
• طبری، جامع البیان.
• محمد الباقر المجلسی، بحار الانوار.
• علی بن احمد واحدی نیشابوری، اسباب النزول الایات، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
• محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی للواقدی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.

---